Nic dziwnego więc, że Wiosna Ludów w Cesarstwie miała trzy, częściowo niezależne od siebie ogniska – w Pradze, Wiedniu i na Węgrzech. Powstanie na Węgrzech wybuchło już 15.03.1848 roku, kiedy to patrioci i nacjonaliści węgierscy ogłosili w swoim walkę o konstytucję i szeroką autonomię (jeśli nie całkowitą wolność) wPróby utworzenia organizacji emigranckiej Po upadku powstania listopadowego około 50 tysięcy polskich żołnierzy oraz cywilów popierających powstanie znalazła się na terytorium Austrii i Prus, gdzie została internowana. Jedynie oficerowie mogli liczyć na dobre traktowanie, zaś większość żołnierzy, została zmuszonych do powrotu do kraju. Część z nich została zesłana wkrótce na Sybir. Reszta jesienią 1831 roku wyruszyła przez państwa niemieckie na Zachód do Francji. Zdecydowaną większość z około dziesięciotysięcznej grupy emigrantów stanowili oficerowie. Prawie sześć tysięcy z nich udało się do Francji, pozostali osiedli w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Hiszpanii, Skandynawii czy Stanach Zjednoczonych. Wybrany po rewolucji w Paryżu Ludwik Filip zdecydował się na przyjęcie polskich emigrantów, do których społeczeństwo francuskie odnosiło się z wielką sympatią, jednak zakazał im wstępu do Paryża w obawie przed wzrostem rewolucyjnych nastrojów. Cztery tysiące emigrantów władze francuskie do połowy 1832 roku umieściły w pięciu tzw. zakładach na terenie Francji – w Avignon, Bresanҫon, Chateauroux, Bourges oraz Le Puy oraz wypłacał im niewielki zasiłek. Zakłady miały opracowane „Statuty organiczne” i były reprezentowane przez Radę Polaków. Większość z emigrantów pozostawała bierna, licząc na wybuch międzynarodowego konfliktu, który pozwoliłby im na powrót z bronią w ręku do kraju. W połowie 1833 roku zakłady zostały zlikwidowane, a emigranci rozesłani do ponad stu małych miejscowości, gdzie zaczęli asymilować się ze społeczeństwem francuskim, nie rezygnując z politycznej działalności. Po przeniesieniu na emigrację wielu działaczy zaczęło dążyć do utworzenia jednolitej polskiej reprezentacji. Pierwszą nieudaną próbę podjął przedstawiciel „kaliszan” Bonawentura Niemojowski (6 listopada 1831 – Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej). 8 grudnia 1831 roku w Paryżu powołano do istnienia umiarkowany i kompromisowy Komitet Narodowy Polski (KNP) pod przewodnictwem Joachima Lelewela. Komitet Narodowy Polski. Całoroczne trudy Komitetu Narodowego Polskiego na dnia 8 grudnia 1831 roku we Francji zawiązanego Po upadku na czas niejaki sprawy rewolucji narodowej, podniesionej w dniu 29 listopada 1830 roku, Polacy przymuszeni zostali opuścić ziemię ojczystą. Niektórzy z nich, co najpierw zdążyli przybyć do Paryża, założyli dnia 6 listopada 1831 roku Komitet Narodowy Polski Tymczasowy, składający cię z prezesa Bonawentury Niemojowskiego i Joachima Lelewela, Teodora Morawskiego, Franciszka Wołowskiego, Kantoberego Tymowskiego, członków tegoż Komitetu. Za przybyciem większej liczby Polaków do Paryża, gdy prezes Tymczasowego Komitetu po zwołaniu ich złożył prezesostwo i gdy przez to Komitet Tymczasowy się rozwiązał, zgromadzenie ogólne, zebrane dnia 8 grudnia w miejscu posiedzeń Komitetu Tymczasowego, ułożyło nową organizację Komitetu Narodowego Polskiego Stałego (...). Główną ideą spajającą miała być wspólna walka zbrojna, dlatego unikano spornych kwestii społecznych i politycznych. Dzięki współpracy z Komitetem Francusko-Polskim La Fayette'a Lelewel mógł finansowo wspierać uchodźców przybywających do Paryża, a także bronić interesów powstańców przed władzami francuskimi. Spory emigrantów związane z oceną powstania i przyszłością Polski nie cichły. Od Komitetu w 1832 roku odłączyła się grupa radykałów (Krępowiecki, Pułaski) i utworzyła Towarzystwo Demokratyczne Polskie, w którym z czasem skupili znaczną część emigrantów pod hasłami połączenia walki o niepodległość z postępowymi reformami społeczno-politycznymi. Również w 1832 roku założony został przez generała Dwernickiego Komitet Narodowy Emigracji Polskiej. Przez nieudolność przywódcy organizacja upadła w 1834 roku. Ostatnią próbą utworzenia jednej reprezentacji emigrantów było zwołanie sejmu w styczniu 1833 roku, zakończone jednak blokadą. Polscy emigranci dążyli także do współpracy z organizacjami europejskimi, które głosiły rewolucyjne hasła ( pragnęli wolności i niepodległości). Głównie były to organizacje masońskie i karbonarskie we Francji i w Niemczech. Próbowali także nawiązać kontakt z włoskim rewolucjonistą Giuseppem Mazzinim (Młode Włochy), czego efektem było utworzenie nowej organizacji – Młoda Polska – która wiązała się z ideą wspólnej walki rewolucyjnej (hasła rewolucji francuskiej) i proponowała rozwinięcie działalności konspiracyjnej w kraju. Stronnictwa polityczne Wielkiej Emigracji Pierwszym poważnym stronnictwem było Towarzystwo Demokratyczne Polskie, którego akt założycielski (zwany Małym Manifestem) został podpisany 17 marca 1832 roku. Akt założenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Paryż 17 III 1832 roku (...) Przyszłość Polski zależy zatem od przyszłości innych europejskich ludów. Ich to jest powinnością podnieść ją i zapewnić jej istnienie (...). Gdy ludzie mieszkający na polskiej ziemi bez względu na ród lub wyznanie uznają swą godność, swoje istnienie, swój tak materialny, jak i moralny interes i użycia praw dla ogółu zniesienia szczegółowych przywilejów dopominać się będą, wtenczas w imieniu tego powszechnego dobra śmielej od Europy, od oświaty żądać pomocy mogą. Tak więc powołaniem Polski dzisiaj przed Europą, przed ludzkością jest wywołanie tego prężnego wsparcia, ale wywoływania go w imieniu i na korzyść potrzeb większości, której ogólny interes może jedynie uszlachetnić sprawę Polski (...). Lud polski rolny, swobodny, ale lud cały, potrafi i Rosjan natchnąć dążeniem do oświaty, wolności i prawdziwego towarzyskiego życia, bo jedynym powołaniem Polski, jedynym jej dla ludzkości obowiązkiem jest nieść w głębie Wschodu prawdziwą oświatę i zrozumienie praw człowieka. Na tej zasadzie istnienie Polski jest potrzebą cywilizacji, szczęścia i pokoju Europy. Polska jest i będzie przedmurzem, zasłoną (...). Lecz jeszcze raz, by temu powołaniu Polska godnie odpowiedzieć mogła, istnieć musi wolna i niepodległa (...). Komitet ma za jeden z głównych celów; trudnić się losem, potrzebą i przeznaczeniem Polaków będących we Francji; upatrując w losie tych osób przyszłej Polski (...). Cały zaś ciąg naszego pisma przekonywa, że korzystne działanie dla przyszłej Polski powinno jedynie zależeć od zasad, na których wyłącznie zawisło jej zbawienie (...). Założyciele krytykowali w nim powstanie listopadowe i jego stanowy charakter (potępiali głównie szlachtę i przywódców powstania za konserwatyzm i egoizm stanowy). Odzyskanie niepodległości łączyli z niezbędnymi reformami społecznymi i odwołaniem się do całego społeczeństwa - ludu. Polska miała zostać demokratyczną ojczyzną wolnych obywateli. Towarzystwo posiadało program, statut i rozbudowaną strukturę wewnętrzną, a także własne organy prasowe. Na jej czele stała wybierana przez członków Centralizacja. Do głównych ideologów TDP należeli: Wiktor Heltman i Jan Nepomucen Jankowski. Do radykalizacji ich poglądów przyczyniły się między innymi: oderwanie od krajowych uzależnień, poczucie wyobcowania w nowym miejscu, zamknięcie w niewielkich kręgach emigracyjnych, kłopoty materialne. W 1835 roku od Towarzystwa odłączyła się radykalna grupa by utworzyć - Gromady Ludu Polskiego. Pozostali w 1836 roku uchwalili w Poitiers tzw. Wielki Manifest. Stwierdzali tam, że walkę o wyzwolenie należy oprzeć na własnych siłach narodu. Złagodzili akcenty antyszlacheckie, oskarżając za klęski arystokrację. Odwoływali się do patriotyzmu szlachty i aktywnego udziału w przyszłej walce. Zapowiadali po wybuchu powstania ogłoszenie bezpłatnego uwłaszczenia chłopów użytkujących ziemię. Przyszła Polska miała być republiką burżuazyjno-demokratyczną w granicach przedrozbiorowych. Skupili się na rozwoju konspiracji i przygotowaniu powstania w kraju. Przedstawiciele Towarzystwa opowiadali się za utrzymaniem i ochroną własności prywatnej. Wiosną 1837 roku część członków opuściła Towarzystwo, tworząc rok później Zjednoczenie Emigracji Polskiej, popierane przez Lelewela i KNP. Towarzystwo Demokratyczne Polskie było najbardziej zwartym ugrupowaniem emigracji – pierwszą polską nowoczesną partią polityczną. Drugą sprawną i rozbudowaną organizacją był obóz Czartoryskiego zwany obozem „Hotelu Lambert”. Swą działalność opierała na oficjalnych kontaktach z władzami Paryża i Londynu oraz dyplomatycznych kontaktach księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Początkowo bezskutecznie próbował on nakłonić zachodnie mocarstwa do interwencji przeciw Rosji. Kolejne lata poświęcił na wsparciu ruchów narodowowyzwoleńczych na Kaukazie, w Mołdawii i Wołoszczyźnie, a także reformie państwa otomańskiego (militarna i polityczna). Umocnienie Turcji miało wywołać wojnę z Rosją, zaś ta konflikt brytyjsko-rosyjski, w którym zbrojnie mogliby uczestniczyć Polacy. Czartoryski skupił się na przygotowaniu powstania w kraju i zorganizowaniu konspiracji na terenach zaborów. Uważał, że na wybuch powstania jest za wcześnie, a Polacy winni się skupić na wzmocnieniu sił narodowych i „pracy organicznej”. W 1833 roku konserwatyści założyli Związek Jedności Narodowej. Organizacja za podstawowy cel uważała odzyskanie niepodległości dzięki ogólnonarodowemu powstaniu. W przyszłej Rzeczpospolitej miały być zagwarantowane: równość wobec prawa, wolność osobista, wyznania, słowa, poszanowanie własności indywidualnej, uwłaszczenie chłopów za odszkodowaniem i sprawna władza. Podobne postulaty wnosili związani z „Hotelem Lambert” monarchiści, którzy utworzyli Towarzystwo Trzeciego Maja. Na uboczu trzymały się grupy rewolucyjno-radykalne, a wśród nich wspomniane Gromady Ludu Polskiego, które swe główne siedziby miały na terenie Wielkiej Brytanii (Jersey i Portsmouth), obszarze, gdzie osiedlili się głównie chłopi-żołnierze. W 1835 skupili się oni w nowej organizacji - Lud Polski (Gromady „Grudziąż”, Gromady „Humań”), która głosiła zbrojne powstanie i odbudowę wolnej Rzeczpospolitej, łącząc te postulaty z radykalną rewolucją społeczną. Pragnęli zerwać ze szlachecką przeszłością Polski. Żądali zniesienia indywidualnej własności ziemskiej i fabrycznej w zamian wprowadzenie własności wspólnej. Lud Polski zostaje rozwiązany w 1846 roku. Działalność spiskowa emigracji i rozwój konspiracji na ziemiach polskich Organizacje powstałe na emigracji wysyłały na tereny polskie emisariuszy w celu współorganizacji spisków. W tatach trzydziestych większość związana była z Komitetem Narodowym Polskim, zaś w czterdziestych z Towarzystwem Demokratycznym Polskim i obozem „Hotelu Lambert”. W styczniu 1832 roku pierwszy emisariusz Walenty Zwierkowski przybył do kraju, jednak nie udało mu się nawiązać kontaktu konspiracyjnego. Próby te kontynuowano. Lelewel utworzył w 1833 roku tajną organizację Zemsta Ludu, która miała zorganizować zbrojna wyprawę do kraju pod dowództwem płka Józefa Zaliwskiego. Na terenach Królestwa nastawienie do nowego powstania było negatywne, dlatego wojska Zaliwskiego, które 19 marca wkroczyły na tereny zaboru rosyjskiego zostały wkrótce rozbite i wyłapane. Także działalność spiskową rozwinęła Młoda Polska. W Krakowie w 1835 roku nawiązali kontakt z tajną organizacją Stowarzyszenie Ludu Polskiego, które postawiło sobie za zadanie pracę niepodległościową we wszystkich grupach społecznych na terenie trzech zaborów. Oprócz Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego, Galicji, Górnego Śląska, Królestwa Szymon Konarski (rozstrzelany w Wilnie w 1839 roku) zakładał ogniwa także na Liwie, Podolu i Ukrainie. W latach czterdziestych tajne organizacje krajowe zaczęły się usamodzielniać. W 1839 roku w Warszawie powstał związany z TDP Związek Narodu Polskiego. Jego członkowie opowiadali się za pracą konspiracyjną i propagandową na rzecz przyszłego powstania. Wyłoniło się także radykalne skrzydło pod przewodnictwem Edwarda Dembowskiego (głosił radykalną rewolucję – zniesienie własności, klas, wyzysku) i Henryka Kamieńskiego (pragnął uwłaszczenia wg zasad Wielkiego Manifestu, powstanie miało być „wojną ludową”). Do radykałów należał ksiądz Piotr Ściegienny, który postulaty rewolucyjne przekazywał chłopom w zrozumiałym języku, starał się uczynić rewolucyjny zryw mieszkańców wsi i miast podstawą walki o niepodległość Polski. Założony przez niego Związek Chłopski został rozbity w trakcie przygotowania powstania w Kielcach, a Ściegienny na wiele lat zesłany na Syberię. Na terenie Wielkopolski działało pod przewodnictwem Karola Libelta i Jędrzeja Moraczewskiego związany z TDP Komitet Poznański. W 1842 powstał opozycyjny do Komitetu Związek Plebejuszy zbliżony w swoich poglądach do radykałów. Kierował nim Walenty Stefański aresztowany w 1845 roku w trakcie przygotowań do powstania. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Wielka EmigracjaDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem) Warto o tym pamiętać, we wrześniu 1939 roku rozpoczęła się okupacja niemiecka w Wielkopolsce. Fala terroru, która we wrześniu 1939 roku ogarnęła całą Wielkopolskę miała różne przyczyny. Naszym celem jest upamiętnienie osób związanych z wydarzeniami tego czasu. Pokazujemy życiorysy Wielkopolan zasłużonych dla Ojczyzny w
Neonowe szyldy zabłysły przy ulicy Wiosny Ludów. To efekt kolejnego etapu rewitalizacji oraz warsztatów “Szyld w Dechę” dla przedsiębiorców. - W miastach zwiększa się ilość różnej formy reklamy o niskiej wartości estetycznej, która nieustannie zaśmieca przestrzeń publiczną i jednocześnie znacząco obniżając komfort przebywania w niej. Chcąc ograniczyć negatywne skutki chaosu reklamowego na obszarze rewitalizacji postawiliśmy na edukację i zorganizowaliśmy warsztaty dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Identyfikacja wizualna przy ulicy Wiosny Ludów, którą możemy dziś podziwiać to efekt tego zadania - mówi Sebastian Górski, zastępca prezydent Ostrowa Wielkopolskiego. W ramach otwartego konkursu ofert, wybrano stowarzyszenie, które podjęło się zadania organizacji warsztatów mających na celu edukację i poprawę identyfikacji wizualnej. Stowarzyszenie archiBUNT, w ramach warsztatów pt. „Szyld w Dechę”, przeprowadziło dla osób prowadzących działalność gospodarczą na ulicy Wiosny Ludów wykłady, spacer studialny oraz zajęcia manualne i projektowe w gronie specjalistów. Koszt realizacji powierzonego zadania wyniósł 30 000 złotych. Dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu właścicieli w warsztatach, cztery lokale usługowe przy ulicy Wiosny Ludów zyskały nową identyfikację wizualną. Dodatkową wspólną korzyścią są odnowione, na koszt właścicieli, elewacje budynków, dzięki czemu odnowiona identyfikacja może prezentować się jeszcze lepiej. Celem naszych działań jest nie tylko poprawa identyfikacji wizualnej poszczególnych miejsc. To kolejny element szeregu zadań powiązanych z Programem Rewitalizacji dla Ostrowa Wielkopolskiego. Inicjatywy te pozwalają na poprawę jakości przestrzeni publicznej i przyczyniają się do poprawy stanu obszaru rewitalizacji. - Widząc ogromne zainteresowanie oraz obopólne korzyści, chcemy w przyszłości kontynuować rozpoczętą na ulicy Wiosny Ludów inicjatywę i obejmować kolejne fragmenty ulic, wchodzących w obszar rewitalizacji. O kolejnych działaniach będziemy informować na bieżąco - podkreśla Jakub Tomalkiewicz, dyrektor Wydziału Polityki Przestrzennej Urzędu Miejskiego w Ostrowie Wielkopolskim.
Koberdowa Irena, Polska Wiosna Ludów, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1967 . Matusik Przemysław, Wiosna Ludów, Kronika Miasta Poznania, Poznań 2008. Polak Bogusław, Wiosna Ludów w Wielkopolsce 1848, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1981. Redakcja: Antoni Olbrychski . Dziękujemy, że z nami jesteś!1. wprowadzenie W ydarzenia 1848 r., jakie miały miejsce w Europie, a które określane są mianem "Wiosny Ludów"przez wzgląd na rozmiar i zasięg ruchu rewolucyjnego, który ogarnął znaczną część Europy, stanowiły w gruncie rzeczy efekt rozwoju prądów demokratyczno-liberalnych, które stale i systematycznie krzewiły się po Kongresie Wiedeńskim, wyrażając spuściznę ideową Wielkiej Re-wolucji Francuskiej wraz z nieodłącznymi hasłami wolności, równości, demokracji i braterstwa ludów 1 . B. Zakrzewski zauważył, że braterstwo narodowe i międzynarodowe 1 K. Sójka-Zielińska podkreśla, że w okresie rządów jakobińskich we , doszło do pierwszych prób ustawowego niwelowania różnic majątkowych i wykształcenia, do których nawiązywać będą po latach konstytucje epoki rewolucji Wiosny Ludów, zaś w dalszej kolejności programy ustawodawstwa socjalnego, stanowiącego od schyłku XIX w. główny obszar ochrony praw jednostki, zob. idem, Drogi i bezdroża prawa. Szkice z dziejów kultury prawnej Europy, Wrocław 2010, s. niniejszej analizy stanowią zagadnienia, związane z wydarzeniami o charakterze rewolucyjnym, jakie miały miejsce w Europie w latach 1848-1849, a które przyjęło się w historii określać mianem "Wiosny Ludów". Wydarzenia te, mimo że mające u swojego źródła wspólny dla Europy protest przeciwko dominującym autorytetom państwowym, układowi sił politycznych i niesprawiedliwości społecznej, w poszczególnych krajach europejskich charakteryzowały się różnymi celami i założeniami ideowymi w zależności od rodzaju i napięcia konfliktów. Poza tym jednak wydarzenia te w znaczący sposób wpłynęły na kształtowanie się idei liberalnych, republikańskich i socjalistycznych, wpływając bezpośrednio na konkretne projekty reform ustrojowych w duchu konstytucjonalizmu i parlamentaryzmu. To właśnie w konstytucjonalizmie Wiosny Ludów odnajdujemy pełną koncepcję państwa prawa, a więc idei państwa prawa opierającej się na zasadach uznawanych współcześnie za fundamentalne dla zachodnich demokracji. Analiza niniejsza została uzupełniona licznymi wybranymi wypowiedziami K. Marksa i F. Engelsa, którzy żywo zainteresowani wydarzeniami europejskimi tamtego okresu, w sposób niezwykle interesujący relacjonowali poszczególne zdarzenia rewolucyjne, jakie miały miejsce na kontynencie europejskim w latach Ludów, rok 1848, ruchy społeczne, konstytucjonalizm, Karol Marks, Fryderyk Engels, rewolucja, konstytucja, państwo subject of this analysis are the issues related to the revolutionary events which took place in Europe between 1848 and 1849, and which have been referred to in history as the "Spring of Nations". Although these events, which had their roots in a common European protest against dominant state authorities, political power balance and social injustice, characterised by different aims and ideological assumptions in individual European countries, depending on the type and tension level of the conflicts. In addition, however, these events significantly influenced the formation of liberal, republican and socialist ideas, directly influencing specific projects of political reforms in the spirit of constitutionalism and parliamentarianism. It is in the constitutionalism of the Spring of Nations that we find the full concept of the rule of law, the idea of the rule of law based on the principles nowadays considered fundamental for Western democracies. This analysis has been supplemented by a number of selected statements by K. Marx and F. Engels; they were keenly interested in European events of that period, reported in an extremely interesting way on the various revolutionary events that took place on the European continent in the years 1848-1849. uzyskiwało argumentację zaczerpniętą zarówno z pojęć o równości chrześcijańskiej, jak i z rewolucyjnych tradycji francuskich, zaś hasła braterstwa stały się kamieniem węgielnym programowych idei Wiosny Ludów 2 . "Rok tysiąc osiemset czterdziesty ósmy -pisał z kolei J. Starkel -spadł na Europę jak meteor. Zagrzmiał i przebiegł ją od końca do końca. Smugą światła zabłysnął nagle we wielu umysłach, po stolicach Europy wzniecił pożary. Pragnienie wolności wybuchło z niepohamowaną siłą i krew skropiła barykady. Lecz w istocie nie był to meteor niespodziewany. Tak jak każdy fakt dziejowy, był on wynikiem przyczyn, które od dawna w Europie nurtowały" 3 .Mimo, iż Kongres Wiedeński zajął się w 1815 r. reorganizacją stosunków europejskich w duchu powrotu do stosunków przedrewolucyjnych i wykreślenia wielkiego dorobku intelektualnego rewolucji francuskiej 4 , to jednak wspomniana spuścizna ideowa roku 1789 we Francji 5 , zakorzeniła się już głęboko w umysłach europejczyków i z czasem we wszystkich państwach zaczęły szybko organizować się ruchy liberalne, żądające rozszerzenia wolności obywatelskich, ekonomicznych, handlowych itp., zgodnie zresztą z duchem coraz mocniej dającej o sobie znać gospodarki kapitalistycznej, której podstawowy motyw działania stanowi w 1815 r. system państw europejskich znany jako Święte Przymierze (Rosja, Prusy, Austria, oraz od 1816 r. także Francja), skierowany był zarówno przeciwko ruchom narodowowyzwoleńczym na kontynencie europejskim, których działania mogły podważyć ustalony układ polityczny w Europie, jak i przeciw tym wszystkim siłom o charakterze rewolucyjnym, które mogły zagrozić panującym monarchiom. Tak więc wspomniany układ sił politycznych w Europie powstały w 1815 r., przyjął sobie za cel wykorzenienie teorii suwerenności ludu i ugruntowanie ładu w ramach tradycji monarchistycznych "z łaski bożej" 6 . Układ ten przetrwał w swoim zasadniczym kształcie aż do lat sześćdziesiątych XIX w., i mimo że państwo konstytucyjne powstało w walce z feudalną monarchią absolutną, która uchodziła za symbol reakcji, to zanim jednak konstytucjonalizm europejski przyjął ostatecznie w większości państw formę republiki (dopiero w okresie dwudziestolecia międzywojennego XX w.), to w interesującym nas okresie, walka o państwo prawa rozpoczęła się od postulatów przejścia od reakcyjnej formy absolutnych rządów do formy monarchii konstytucyjnej, która w oczach ówczesnych uchodziła za model formy państwa odpowiadającemu rozwojowi demokracji i gospodarki należy, że pierwsze państwa konstytucyjne powstały w drodze rewolucji (Stany Zjednoczone, rewolucyjna Francja), zaś podstawowe założenia programowe konstytucjonalizmu opierały się właściwie aż do XX w. na kilku najważniejszych zasadach: idei suwerenności ludu, idei praw obywatelskich, idei spisanej konstytucji i idei trójpodziału władzy 7 . Walka o te zasady, jaka miała miejsce w Europie praktycznie od wspomnianego Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r., a której szczytowym momentem dziejowym były wydarzenia rewolucyjne w latach 1848-1849, była walką o konstytucjonalizm europejski w jego najbardziej wartościowej formie z czasów Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych, a w Europie z okresu Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r. i późniejszych reform utrzymanych w duchu twórczości pisarskiej K. Marksa i F. Engelsa odnoszącej się do będącego przedmiotem naszych zainteresowań tematu badawczego, a więc walki o konstytucjonalizm europejski w dobie Wiosny Ludów, podyktowany został kilkoma względami. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że wśród licznych autorów komentujących wydarzenia w Europie z lat 1848-1849, to właśnie spuścizna Marksa i Engelsa w przedmiotowym zakresie zdaje się stanowić najbardziej wartościową naukowo, a to z tego powodu, że obaj ci autorzy byli osobiście żywo zainteresowani tymi wydarzeniami, a więc ich relacje z tego okresu nie mają jedynie charakteru opisowego, lecz są pełne uwag krytycznych odnoszących się do analizowanych poszczególnych wydarzeń europejskich. Po wtóre dodać wypada, że obaj -szczególnie zaś Marks, doskonale orientowali się w dziedzinie polityki zagranicznej, czy materiach prawa konstytucyjnego, przez co wypowiedzi ich stanowią niezwykle wartościowe źródło poznania ówczesnych stosunków społecznych, w tym oczywiście i prawno-ustrojowych. Po trzecie wreszcie zauważyć należy, że wypowiedzi Marksa i Engelsa z interesujących nas lat, stanowią potwierdzone dziedzictwo światowej historiografii, obok którego badacz wydarzeń Wiosny Ludów, nie może przejść iż K. Marks nie ukończył studiów prawniczych 8 , to jednak do końca swojego życia posługiwał się zręcznie terminologią jurydyczną 9 , analizując nierzadko zagadnienia ruchu robotniczego poprzez pryzmat relacji państwa i prawa, co zresztą wprost wynika z przytaczanych poniżej Zresztą w trakcie jednego z procesów w 1849 r., w którym wziął udział jako oskarżony o "wzywanie do buntu", Marks w trakcie swojej mowy obrończej odniósł się do zagadnień relacji państwa i prawa, stwierdzając niczym wybitny filozof prawa, że "społeczeństwo nie opiera się na ustawach. Jest to tylko złudzenie prawników. Przeciwnie, ustawa musi opierać się na społeczeństwie, musi wyrażać jego zbiorowe interesy i potrzeby, wynikające za każdym razem z materialnego sposobu produkcji" 13 . W ocenie Marksa stare ustawy nie mogą stanowić podstawy nowego ustroju społecznego, a więc jednym z głównych zadań przyszłej rewolucji powinna być likwidacja starej nadbudowy prawnej. Jak z tego wynika, myśl sformułowana przed sądem przysięgłych przez Marksa, nie była niczym nowym w jego twórczości, niemniej miała ona charakter bardziej dojrzałej niż te formułowane w latach wcześniejszych 14 .10 Z drugiej strony należy przywołać ocenę socjalizmu naukowego względem zagadnień prawa prywatnego, którą przytoczył J. Kucharzewski, pisząc w sposób następujący: "Socjalizm marksowski uważa prawo prywatne za refleks tych form gospodarczych, które przez «immanentne» siły dziejowe już skazane zostały na zagładę. Prawo prywatne jest, według marksistów, właściwe tylko współczesnemu ustrojowi społecznemu, oparte na podstawie ściśle indywidualistycznej, na instytucjach «burżuazyjnych» własności prywatnej, wolnej umowie i spadkobraniu -stanowi ono już teraz kajdany dla rozwoju sił wytwórczych, które przerosły dawno istniejące formy prawne i burzą się pod gniotącą je skorupą prawa. Prawo prywatne, w oczach marksistów, to zakrzepła forma minionej epoki, zabalsamowana mumia przeszłości, czczona z przesądnym i nie bezinteresownym pietyzmem przez «burżuazję», stróż starych nienawistnych ruin, w których ukrył się, jak w twierdzy, duch ucisku, Bastylia burżuazji, którą w przyszłości, może niedługo, weźmie szturmem proletariat. Wtedy ta «nadbudowa» ustroju burżuazyjnego runie wraz z nim w gruzy, a resztki kodeksu pewnie będą oddane do muzeum starożytności i umieszczone obok siekiery z brązu i ręcznego kołowrotka", idem, Socjalizm..., s. oceniając trafności tej wypowiedzi, podkreślić jednak należy, że K. Marks i F. Engels wkroczyli na arenę polityczną właśnie w okresie Wiosny Ludów, a więc w momencie, kiedy jedynym sposobem na rozbicie układu będącego spuścizną postanowień Kongresu Wiedeńskiego, wydawała się być rewolucja. Z kolei zapał z jakim obaj podjęli się działalności politycznej i publicystycznej stanowił odzwierciedlenie powszechnych nastrojów, jakie panowały ówcześnie w szerokich kręgach europejskich demokratów, których celem było obalenie monarchii absolutnych, zniesienie feudalnej własności ziemskiej, wyzwolenie się od obcego panowania, stworzenie jednolitych państw narodowych 28 .Wydarzenia jakich doświadczył kontynent europejski w 1848 i 1849 r., nastąpiły pośrednio z powodu nieurodzaju i zarazy kartoflanej w latach 1845 i 1846 29 , które doprowadziły do krwawych starć zarówno we Francji jak i na całym kontynencie, czyli wszędzie tam, gdzie skutki nieurodzaju przekształcały się w wystąpienia antyrządowe o charakterze głodowym 30 . Po wtóre zaś, wybuch Wiosny Ludów można również zrzucić bezpośrednio na karb ogólnego kryzysu finansowego, handlowego i przemysłowego w Anglii 31 , który zwiastowany był już jesienią 1845 r. przez masowy krach spekulantów operujących akcjami kolejowymi 32 , który jednak z całą siłą znalazł swoje ujście dopiero jesienią 1847 r. w formie bankructw wielkich londyńskich kupców towarów kolonialnych, po których niezwłocznie nastąpiły krachy banków rolnych i zamykanie fabryk w angielskich okręgach przemysłowych 33 .Kryzys finansowy, który ogarnął wszystkie gałęzie przemysłu i handlu, nie był niczym niespodziewanym. Podobne kryzysy miały miejsce chociażby w 1817, 1825 i 1836 roku 34 .28 Interesujące refleksje na temat pojęcia "ojczyzny" i "narodu" z perspektywy rewolucji społecznej w polskiej literaturze politycznej okresu poprzedzającego wydarzenia rewolucyjne Wiosny Ludów, prezentuje J. Tym razem pełny kryzys ekonomiczny widoczny stał się już od wiosny 1847 r. 35 Jak pisze K. Marks, "wstępem do powszechnego kryzysu handlowego w Europie, który wybuchł jesienią 1847 i trwał do wiosny 1848 r., była panika na londyńskim rynku pieniężnym, która zaczęła się w ostatnich dniach kwietnia i osiągnęła punkt kulminacyjny w dniu 4 maja 1847 r. W okresie tym ustały wszelkie transakcje pieniężne. Od 4 maja napięcie zaczęło słabnąć, wobec czego kupcy i dziennikarze składali sobie gratulacje z powodu czysto przypadkowego i przejściowego charakteru paniki. Ale po kilku zaledwie miesiącach wybuchł kryzys przemysłowy i handlowy, którego symptomem i zwiastunem jedynie była panika pieniężna" 36 .Wśród żądań i postulatów, jakie wysuwano w tym okresie, znajdują się przede wszystkim postulaty reform ustrojowych: wprowadzenia monarchii konstytucyjnej lub republiki, rozszerzenia praw wyborczych (obniżenie cenzusu wyborczego) 37 , zakaz łączenia mandatu poselskiego i funkcji publicznych, autonomii lub niepodległości narodów znajdujących się pod obcym panowaniem. Drugi rodzaj postulatów z tego okresu związany jest z kwestiami socjalnymi, a więc opieką społeczną, zmniejszeniem ilości godzin pracy, powszechną i bezpłatną oświatą itp. Należy pamiętać, że był to okres, kiedy położenie prawne i gospodarcze klasy robotniczej było jednym z najbardziej tragicznych w nowożytnej historii 38 . Spowodowane to było bardzo niskim wynagrodzeniem, 14-15 godzinnym dniem pracy, który wyczerpywał do granic możliwości organizm ludzki. Nadto zatrudniano masowo kobiety i dzieci, zaś brak jakiejkolwiek higieny, opieki socjalnej, zabezpieczenia przed chorobą i na wypadek śmierci oraz urągające zdrowiu i godności ludzkiej warunki mieszkaniowe w niczym nie odróżniały sytuacji, jaka panowała ówcześnie we wszystkich gałęziach przemysłu, od tej z końca XVIII w. 39Wobec powyższego, podkreślić należy dwie główne historyczne tendencje i przyczyny wydarzeń rewolucyjnych lat 1848-1849 40 , a mianowicie: 1) obalenie monarchii absolutnych i wprowadzenie na ich miejsce monarchii konstytucyjnych, zniesienie feudalnej własności ziemskiej, wyzwolenie spod obcego panowania i stworzenie jednolitych państw narodowych; 2) zaostrzające się sprzeczności między rozwijającym się kapitalizmem a stosunkami o cechach absolutystyczno-feudalnych charakteryzującymi jeszcze czasy średniowiecza, które wciąż dominowały w większości państw europejskich 41 . Z kolei A. Lewak uzupełnia ten katalog spostrzeżeniem, że najsilniejszym dążeniem Wiosny Ludów była dążność do stworzenia większych niż dotychczas jednostek państwowych, do zjednoczenia społeczeństw w państwach narodowych, co wypływało bezpośrednio z rozwoju ówczesnych warunków ekonomicznych 42 .Dla nowożytnego konstytucjonalizmu europejskiego wydarzenia 1848 i 1849 r. mają wyjątkowe znaczenie, bowiem nie ma w dziejach drugiego takiego przykładu -może wyłączając specyficzne uwarunkowania lat 1918-1919, gdzie w ciągu zaledwie jednego roku, tak znaczna ilość państw europejskich, przyjmuje nowe ustawy zasadnicze, mimo iż wydarzenia rewolucyjne w różnych krajach przebiegały w odmiennych warunkach i miały rozmaite podłoże 43 . absolutystyczne 51 . Ostatnim państwem włoskim, które wprowadziło konstytucję było państwo kościelne, gdzie pod presją liberałów papież nadał ją 14 marca. Zresztą papież Pius IX był postacią niezwykle barwną. Jeszcze przed 1848 r. zreformował Państwo Kościelne, ogłaszając umiarkowanie liberalne prawo o prasie, łagodząc cenzurę, udzielając amnestii wszystkim politycznym przestępcom w państwie kościelnym, powołując gwardię narodową i powołując organ doradczy -Radę Państwa, która miała za zadanie zająć się naprawą finansów, uporządkowaniem administracji i zreformowaniem systemu prawnego 52 . W doskonały sposób scharakteryzował osobę papieża pisarz francuski -Wiktor Hugo, który wygłosił w parlamencie przemówienie na jego cześć, mówiąc: "Lata 1846 i 1847 były świadkami niezwykłego zdarzenia. W chwili, gdy to mówię, na tronie świętego Piotra znajduje się papież, który za jednym zamachem zniósł wszelkie herezje i schizmy, który każe uwielbiać siebie równocześnie nie tylko ludom żyjącym w obrębie Kościoła rzymskiego, lecz i w Anglii niekatolickiej, niechrześcijańskiej Turcji... Postawił ideę wyswobodzenia i wolności na najwyższym szczeblu, na jakim człowiek umieścić może światło... Papież godzący się na rewolucję francuską i czyniący z niej rewolucję chrześcijańską, a który odmawia jej tego błogosławieństwa, jakiego z wysokości swego balkonu na Kwirynale udziela Rzymowi i światu, papież czyniący rzecz tak nadzwyczajną i wspaniałą jest nie tylko człowiekiem lecz zdarzeniem społecznym i politycznym" 53 . pozwalają na to ograniczone ramy publikacji 55 . Podkreślić w tym miejscu jednak należy, że wydarzenia we Włoszech w latach 1848-1849 posiadały odmienny charakter od tych w pozostałych krajach europejskich, a to dlatego, że sprawy społeczne zeszły na drugi plan, zaś radykalni włoscy rewolucjoniści nie posiadali programu reform społecznych. Program włoskiego ruchu odrodzenia narodowego, tzw. risorgimento, który przyświecał włoskim rewolucjonistom, zakładał bowiem w pierwszej kolejności: "1) dążenie do uniezależnienia się od obcego panowania, 2) dążenie do wolności demokratycznej i do przeprowadzenia liberalnych reform, 3) dążenie do zjednoczenia narodowego" 56 .Mimo, że rewolucja we Włoszech chronologicznie wyprzedziła pozostałe na kontynencie europejskim, to jednak podkreślić należy, że to Francja dała hasło do powszechnego powstania ludów na Zachodzie, a swym wzorem wywołała ogólny w Europie ruch narodowy i demokratyczny, który z nielicznymi wyjątkami opanował wszystkie państwa 4 maja bierze swój początek republika, uznana przez naród francuski. Nie jest to już republika narzucona przez paryski proletariat rządowi tymczasowemu, nie jest to republika z instytucjami socjalnymi, nie jest to marzenie, które przyświecało bojownikom barykad. Proklamowana przez Zgromadzenie Narodowe jedynie prawowita republika nie jest orężem rewolucyjnym przeciw ustrojowi burżuazyjnemu, lecz raczej jego politycznym odnowieniem, ponowną konsolidacją polityczną społeczeństwa burżuazyjnego, jest, jednym słowem, burżuazyjną republiką" 78 .Należy pamiętać, że był to wciąż okres wyjątkowego napięcia sytuacji społecznej -lud nie jest zadowolony ze Zgromadzenia, warsztaty narodowe rozczarowują, komisja luksemburska jest bliska rozwiązania (nastąpiło to 16 maja) 79 . W dniu 15 maja ma miejsce demonstracja ludowa dla poparcia powstania wielkopolskiego i pomocy dla Polski (skandując hasło "Niech żyje Polska") 80 , która gromadzi niespotykaną liczbę uczestników -ponad 100 tysięcy 81 . Demonstracja nie przyniosła żadnych pozytywnych efektów bowiem problemy polskie zeszły na dalszy plan, ponieważ przeobraziła się ona w próbę przejęcia władzy przez demokratyczną i socjalistyczną lewicę 82 . Po tym dniu nastąpiła reakcja Komisji Wykonawczej, która wydała szereg dekretów prowokacyjnych, jak np. zakaz tłumnego skupiania się, zaś z trybuny Zgromadzenia Narodowego wprost "prowokowano, wymyślano, wyszydzano robotników" 83 . Ale na tym nie poprzestano, gdyż jednocześnie Komisja Wykonawcza utrudniła dostęp do warsztatów narodowych, zamieniła płacę dzienną na akordową, zaś robotników, którzy nie pochodzili bezpośrednio z Paryża, zesłała do Sologne (region położony w pobliżu Paryża), rzekomo dla prowadzenia robót ziemnych (karczowanie lasów, osuszanie bagien), o których -jak przywołuje K. Marks, robotnicy powracający stamtąd z rozczarowaniem mawiali, iż "były tylko formułą retoryczną, która miała im osłodzić wypędzenie z Paryża" 84 .Poprzez atak na warsztaty narodowe chciano w ten sposób wywrzeć presję na robotników w stolicy, by zrezygnowali z idei republiki demokratycznej i socjalnej, co było podyktowane znacznymi wpływami prawicy -głównie przemysłowej, która liczyła w ten sposób na zdławienie oporu wśród pracowników fizycznych. Ostateczny cios robotnikom przemysłowym zadano jednak 21 czerwca 1848 r., poprzez ogłoszenie dekretu, który polecał wydalić siłą z warsztatów narodowych wszystkich nieżonatych robotników lub też wcielić ich do armii, co oznaczało dla tej grupy społecznej sytuację praktycznie bez wyjścia 85 . Skutkiem ogłoszenia dekretu likwidującego warsztaty narodowe była natychmiastowa reakcja ludności w postaci manifestacji, które odbyły się jeszcze tego samego dnia. Dzień później dochodzi z kolei do wielkiej manifestacji pod hasłem "pracy i chleba", zaś 23 czerwca od rana przeszło osiem tysięcy robotników zaczyna wznosić barykady w poszczególnych częściach miasta 86 . Wypadki potoczyły się już lawinowo 87 .W dniu 24 czerwca Zgromadzenie Narodowe ogłasza stan oblężenia w Paryżu, likwiduje tego samego dnia Komisję Wykonawczą i przekazuje, wobec narastających rozruchów w Paryżu, władzę dyktatorską ówczesnemu ministrowi wojny generałowi Cavaignacowi 88 . 25 czerwca walki w mieście mają już niezwykle zaciekły i krwawy charakter 89 , ale następnego dnia -26 czerwca, wojsko likwiduje ostatnie szańce oporu, rozstrzeliwując setki jeńców 90 . Należy zwrócić uwagę -jak podnosił to K. Marks, że "porażka powstańców czerwcowych (…) jednocześnie dowiodła, że w Europie chodzi o sprawy inne niż zagadnienie «republika czy monarchia». Ujawniła ona, że republika burżuazyjna oznacza tutaj nieograniczone, despotyczne panowanie jednej klasy nad innymi" 91 . I faktycznie miał on rację bowiem wydarzenia 1848 r. wprowadzą na nowe tory antagonizmy wyrosłe z uwarstwienia społeczeństwa nowożytnego, przesuwając niejako do drugiego szeregu kwestie ustrojowe. Po stłumieniu powstania czerwcowego -"najpotężniejszego wydarzenia w dziejach europejskich wojen domowych" -jak określił je K. Marks 92 , przystąpiono 4 września do prac nad nową konstytucją, które zakończono 23 października, zaś sam konstytucja została uchwalona przez Konstytuantę w dniu 4 listopada 1848 r. 93 Nowa konstytucja była stosunkowo demokratyczna, nawiązując w pewnym stopniu do konstytucji Stanów Zjednoczonych jako do konstytucji republikańskiej, przy czym uznać należy, że owe podobieństwo odnosiło się przede wszystkim do konstrukcji urzędu prezydenta republiki 94 . Konstytucję miało uzupełnić około dziesięć ustaw organicznych, których uchwalenie w jak najszybszym czasie Konstytuanta postawiła sobie za punkt honoru, stanowiąc 2 września, że nie rozejdzie się, dopóki ich nie uchwali. Zresztą owe, jak je zwano -prawa organiczne, reglamentowały i ograniczały prawa i swobody obywatelskie (prawo zgromadzeń, prawo głosowania, wolność prasy, wolność nauczania), co Konstytucja z 4 listopada 1848 r. była oparta na połączeniu konstrukcji legislatywy z okresu Wielkiej Rewolucji i konstrukcji egzekutywy z konstytucji Stanów Zjednoczonych, która została wzmocniona jeszcze przez bezpośredni a nie pośredni wybór Prezydenta i brak drugiej izby. Mimo, iż system ten funkcjonował krótko, to jednak, miał on charakter nowatorski na gruncie francuskiego świetle postanowień konstytucji suwerenność spoczywała w rękach obywateli francuskich, znosząc tytuły szlacheckie i wszelkie różnice urodzenia, zarówno o charakterze klasowym jak i kastowym, oraz zagwarantowała obywatelom wolność pracy i przemysłu (art. 13). Zgodnie z jej postanowieniami "społeczeństwo sprzyja i popiera rozwój pracy przez bezpłatne nauczanie w zakresie szkoły podstawowej, kształcenie zawodowe, równość w stosunkach między pracodawcą i robotnikiem, przez instytucje ubezpieczeniowe i kredytowe, instytucje rolnicze, dobrowolne stowarzyszenia, przez organizowanie przez państwo (departamenty i gminy) robót publicznych celem zatrudnienia bezrobotnych: zapewnia opiekę dzieciom opuszczonym, niedołężnym i starcom, którzy nie posiadają środków materialnych i którym ich rodziny nie mogą pomóc" (art. 13).Konstytucja przyjęła system jednoizbowy powierzając władze ustawodawczą Zgromadzeniu (art. 20) wybieranemu na okres 3 lat (art. 31) 96 , lecz najbardziej jednak charakterystycznym rozwiązaniem przyjętym w ustawie zasadniczej było zastąpienie instytucji monarchy instytucją Prezydenta Republiki i mimo, że kiedy porównamy stanowisko prawne monarchy konstytucyjnego ze stanowiskiem prezydenta republiki, zobaczymy, że poza kwestią prerogatyw osobistych różnice w uprawnieniach nie są znaczne 97 , to jednakże już sam fakt wyrugowania znienawidzonego monarchy z ustroju państwa, w świadomości ówczesnych Francuzów zasługiwał na uznanie. stałą, nieodpowiedzialną i dziedziczną władzę królewskąprzez niestałą, odpowiedzialną i obieralną władzę królewską w postaci czteroletniej prezydentury. Tak samo podniesiono do rzędu ustawy konstytucyjnej fakt nadzwyczajnej władzy, w którą Zgromadzenie Narodowe dla zapewnienia własnego bezpieczeństwa wyposażyło przezornie swego prezydenta (…). Z mechanizmu starej monarchii zdarto etykietki rojalistyczne, a nalepiono republikańskie" 99 . wróg ten tym bardziej zmuszony będzie wystąpić do walki, im bardziej ruch stawać się będzie ogólnoeuropejski. Wydarzenia w Wiedniu, Mediolanie i Berlinie musiały odwlec atak ze strony Rosji; ostatecznie jednak atak był tym pewniejszy, im bliższa granic Rosji była Rewolucja. Gdyby jednak udało się doprowadzić do wojny Niemiec przeciw Rosji, od razu nastąpiłby koniec z Habsburgami i Hohenzollernami i rewolucja zwyciężyłaby na całej linii. Polityka ta przewijała się czerwoną nicią przez każdy numer naszej gazety aż do chwili rzeczywistego najazdu Rosji na Węgry, który całkowicie potwierdził nasze przewidywania i zadecydował o klęsce rewolucji" 113 .Carat, po raz kolejny w pierwszej połowie XIX w. odegrał decydującą rolę w tłumieniu zrywu rewolucyjnego poza swoimi granicami, przy czym należy podkreślić, że był on nie tylko śmiertelnym wrogiem ludów Europy, ale również ludów samej Rosji, które przede wszystkim uciskał, a które nie miały możliwości podjęcia się zbrojnego powstania. Zresztą, jak słusznie zauważa Nifontow, "kontrrewolucyjna polityka zagraniczna Mikołaja I w latach 1848-1849 na równi z jego reakcyjną polityką wewnętrzną nosiła w jednakowej mierze charakter antyludowy i była zupełnie sprzeczna z prawdziwymi interesami mas" 114 .Należy jednak pamiętać, że podobnie jak i na zachodzie Europy kryzys i nieurodzaj stał się jednymi z przyczyn Wiosny Ludów, tak podobnie w Rosji rok 1848 był rokiem poważnych trudności ekonomicznych: powszechny nieurodzaj, epidemia cholery i pustoszące pożary. Poza tym budżet państwa został nadszarpnięty nie tylko przez pogorszenie koniunktury gospodarczej i upadek handlu zagranicznego, ale również poprzez nadzwyczajne wydatki cara na przygotowanie i przeprowadzenie interwencji zbrojnej w ogarniętych rewolucją krajach Europy 115 .Odgłosy rewolucyjnych wydarzeń lat 1848-1849 na Zachodzie docierały do Rosji, zaś ludność na wsi i w miastach często przejawiała nastroje przychylne tym wydarzeniom, co stanowiło rezultat zaostrzającego się kryzysu ustroju absolutystyczno-pańszczyźnianego. Jak podkreśla wspomniany już wyżej Nifontow, przytłumione wrzenie wśród ludności głównie Petersburga (podobne nastroje panowały jednak w Rydze, Białymstoku, Kijowie i Moskwie) utrzymywało się do końca 1848 r. i częściowo jeszcze w ciągu roku następnego 116 . Poza tym należy zaznaczyć, że największy niepokój panował jednak wśród szlachty, która kierowana pogłoskami o rzekomy planowaniu przez chłopów zamieszek i powstania, często żądała zakwaterowania u niej wojska w obawie przed buntem chłopów 117 . W latach poprzedzających 1848 r. Austria pod rządami K. Metternicha -który podczas kongresu wiedeńskiego odegrał jedną z czołowych ról, stając się również głównym organizatorem Świętego Przymierza 118 , starała się, jak trafnie ujął to F. Engels, "każdy z narodów pozostających pod panowaniem austriackim trzymać w szachu przy pomocy wszystkich innych narodów znajdujących się w takich samych warunkach" 119 , jednocześnie zaś główną zasadą austriackiej monarchii absolutnej stanowił sojusz dwóch klas, a mianowicie klasy feudalnych wielkich właścicieli ziemskich i potentatów finansowych, co w przypadku tych drugich był związane z faktem, że wielcy finansiści europejscy posiadali ulokowaną w austriackich papierach państwowych znaczną część swojego kapitału, przez co byli zmuszeni do podtrzymywania kredytu państwowego wciąż nowymi pożyczkami, udzielanymi w celu utrzymania zaufania do papierów, w których ulokowali swoje pieniądze 120 . W Europie, wśród pisarzy austriackich na emigracji, uważano, że "konstytucja i wolność prasy to rzeczy nieosiągalne dla Austrii", podobnie zresztą jak reformy administracyjne, rozszerzenie uprawnień sejmów prowincjonalnych itd. Doprowadziło to ostatecznie to powstania wrogiej rządowi opinii publicznej. K. Marks zauważył, że w ówczesnej Austrii, "nie było klasy, która byłaby zadowolona, ponieważ drobne ustępstwa, jakie rząd musiał robić od czasu do czasu, czynione były nie jego kosztem -przerastało to bowiem możliwości skarbu -lecz kosztem wyższej szlachty i kleru" 121 .Bezpośrednie przyczyny rewolucji 1848 r. w Austrii nie są jednoznaczne, zaś sam przebieg wypadków w Wiedniu miał charakter mniej dynamiczny niż w pozostałych stolicach Europy 122 . Jak zauważa S. Kieniewicz, "w Paryżu, w Berlinie i miastach włoskich rewolucja już w pierwszej fazie doszła niemal do swego najwyższego napięcia; prawie natychmiast zaznaczył się też zwrot ku reakcji, który prowadził stopniowo do stłumienia ruchu. W Wiedniu przeciwnie, ruch, wzmaga się dość powoli, potężnieje w ciągu szeregu miesięcy, aby załamać się nagle w katastrofie październikowej" 123 . Z pewnością wpływ na wybuch rewolucji w Wiedniu miał cykliczny kryzys gospodarczy, którego skutki ogarnęły zresztą całą Europę Środkową i Zachodnią, oraz klęska nieurodzaju (w szczególności zaraza ziemniaczana). Austria starała się powstrzymać mniejsze państwa od popierania rewolucji i wraz z Anglią, Rosją i Prusami skłonić rządy te do solidarnego wystąpienia przeciwko buntownikom, co zresztą okazało się akcją spóźnioną. Z kolei S. Salmonowicz podkreśla, że genezy przyczyn wybuchu rewolucji w 1848 r. należy upatrywać w niemożliwości dalszego utrzymywania się dotychczasowego układu stosunków w absolutnie i policyjnie rządzonych państwach niemieckich, w sytuacji, gdy poważnie wzrosła w siłę burżuazja, która zaczęła domagać się swego udziału we władzy politycznej i respektowania jej interesów 124 .Rewolucja wiedeńska nie trwała długo, a wypadki potoczyły się w szybkim tempie pomiędzy 13 a 15 marca. Pierwszego dnia ustąpił Metternich 125 , drugiego dnia przyrzeczono Wiedeńczykom konstytucję i powołanie gwardii narodowej, zaś trzeciego dnia ogłoszono zniesienie cenzury i wolność prasy oraz nową ordynację wyborczą, która jednak pozbawiała głosu całą ludność najemną, a więc robotników rolnych, fabrycznych i służbę domową 126 . Konstytucję, która wzorowała się na Belgii, ogłoszono 25 kwietnia, ale miała ona obowiązywać tylko tzw. kraje dziedziczne, a więc tym samym uznawała odrębność Węgier, co było logiczne, ponieważ Węgrzy mieli już własne państwo na podstawie konstytucji sankcjonowanej przez monarchę kilkanaście dni wcześniej. Poza tym konstytucja austriacka nie wspominała nic o posiadłościach włoskich a to z tego powodu, że forma ich przynależności do cesarstwa nie była jeszcze ustalona i miała rozstrzygnąć się dopiero za sprawą działań militarnych 127 .K. Marks analizując powstanie marcowe w Wiedniu zwrócił uwagę, że akcja ta została dokonana przez ludność prawie zupełnie jednomyślnie. "Burżuazja (z wyjątkiem bankierów i spekulantów giełdowych) -pisze Marks -drobnomieszczaństwo, robotnicy -wszyscy powstali jak jeden mąż przeciw rządowi, którym wszyscy gardzili, przeciw rządowi tak powszechnie znienawidzonemu, że popierająca go drobna mniejszość szlachty i magnatów pieniężnych zniknęła z powierzchni już po pierwszym ataku" 128 . Ostatecznie jednak sojusz między klasami przeciwko rządowi i zgoda we wszystkich punktach (konstytucja, sądy przysięgłe, wolność prasy itd.) nie trwał długo, zaś rewolucja wiedeńska uczyniła z burżuazji klasę panującą. Trafnie ujął to K. Marks pisząc w sposób następujący: "Taki jest jednak los wszystkich rewolucji, że owa jedność różnych klas, która w pewnym stopniu stanowi zawsze konieczny warunek każdej rewolucji, nie może się długo utrzymać. Zaledwie odniesiono Wiosny Ludów w Austrii nie było powstanie trwałego porządku konstytucyjnego a już od 1852 r. powrócił neoabsolutny sposób rządzenia 140 .Wskutek z którą łącznie występowała; drobnomieszczaństwo, niezadowolone, sarkające z powodu podatków, z powodu przeszkód hamujących rozwój interesów, nie posiadające jednak określonego planu reform mogących zabezpieczyć jego stanowisko w społeczeństwie i w państwie; chłopstwo, przytłoczone świadczeniami feudalnymi albo duszone przez wierzycieli, lichwiarzy i adwokatów; miejska ludność robotnicza, ogarnięta powszechnym niezadowoleniem, nienawidząca rządu tak samo, jak wielkich kapitalistów-przemysłowców, zarażona ideami socjalistycznymi i komunistycznymi; słowem, różnorodna masa opozycyjna, powodowana rozmaitymi interesami, lecz kierowana na ogół przez burżuazję, w której pierwszych szeregach kroczyła burżuazja pruska, zwłaszcza nadreńska. Z drugiej strony rządy, niezgodne między sobą pod wieloma względami, pełne wzajemnej nieufności, szczególnie zaś w stosunku do rządu pruskiego, na którego opiekę jednak były zdane; w Prusach -rząd, od którego się odwróciła opinia publiczna, a nawet część szlachty, rząd, opierający się na armii i biurokracji, które z każdym dniem bardziej się zarażały ideami opozycyjnej burżuazji i coraz bardziej ulegały jej wpływowi; na domiar wszystkiego rząd dosłownie bez grosza przy duszy, nie mogący wydostać ani jednego feniga na pokrycie coraz większego deficytu bez zdania się na łaskę i niełaskę opozycji burżuazyjnej" 144 . Jak podkreśla S. Śreniowski, wydarzenia 1848 r. stały w państwach niemieckich pod znakiem problemu zjednoczenia politycznego Niemiec, zaś praktycznego rozwiązania wymagały przede wszystkim następujące zagadnienia: 1) Czy zjednoczenie ma objąć wszystkie kraje dawnego Cesarstwa Niemieckiego?2) Czy zjednoczenie ma objąć tylko kraje niemieckie, czy również i kraje nie-niemieckie, wchodzące w skład państw niemieckich?3) Jak ma się dokonać zjednoczenie i kto ma go dokonać? 4) Jaka ma być treść zjednoczenia politycznego?, tzn. "na jakich urządzeniach ma ono polegać i jaką rolę w tym ustroju mają odgrywać siły dawne, przede wszystkim istniejące rządy poszczególnych państwa niemieckich, a jaką inne siły -nowe" 145 ?W Prusach ruch rewolucyjny pojawił się 13 marca, kiedy to w Berlinie zorganizowano pierwszą demonstrację i mimo że król zapowiedział 17 marca reformy, to już następnego dnia doszło w trakcie manifestacji do krwawych starć z wojskiem, w których zginęło 183 osoby (głównie uboga ludność miasta: rzemieślnicy, robotnicy, studenci Nim doszło do otwarcia parlamentu frankfurckiego (Zgromadzenia Narodowego) w dniach 31 marca -4 kwietnia 1848 r. miały miejsce obrady Przedparlamentu we Frankfurcie nad Menem, który podjął uchwałę o zwołaniu ogólnoniemieckiego zgromadzenia narodowego i opracował projekt "Podstawowych praw i żądań narodu niemieckiego" 176 , w których zawarto deklaracje nadania swobód obywatelskich (np. przyznanie czynnego i biernego prawa wyborczego nawet emigrantom politycznym, którzy przyjęli obce obywatelstwo, ale pragną otrzymać ponownie niemieckie prawo obywatelstwa) 177 . Przedstawiciele z różnych państw niemieckich, którzy weszli do Przedparlamentu, nie zdecydowali się na to by stał się on organem główne zadanie parlamentu frankfurckiego uznawano jednak utworzenie centralnych władz przyszłych zjednoczonych Niemiec, zaś dyskusję nad konstytucją rozpoczęto dopiero 19 października, zaś 28 grudnia uchwalono deklarację o podstawowych prawach obywatelskich (zniesieniu wszelkich form i instytucji feudalnych, zabezpieczeniu przed absolutyzmem, militaryzmem i biurokracją przez zagwarantowanie podstawowych praw, wolności zgromadzeń, prasy, związków i wypowiadania się) 178 .Jak wspomniano Zgromadzenie Narodowe obradowało we Frankfurcie nad Menem od dnia 18 maja, lecz gdy prawie wszyscy posłowie prawicowi i posłowie pruscy (na skutek wezwania króla pruskiego z 14 maja 1849 r.) opuścili je, przeniosło się ono do Stuttgartu 179 , gdzie od 6 czerwca 1849 r. obradowało w pomniejszonym (około stuosobowym składzie), po czym zostało rozpędzone przez wojska wirtemberskie 18 czerwca. Wyznaczono jeszcze jedno posiedzenie na 25 czerwca w Karlsruhe, jednak nie odbyło się wybuchy walk w Prusach w1848 r. miały miejsce jeszcze kilkukrotnie w Berlinie (14 maja, 9 czerwca, 15 czerwca, 30 czerwca, 16 października), w Świdnicy na zachodzących na obszarze Niemiec w latach 1848 i 1849. Z pewnością była jednak bardziej demokratyczna od tej, na której oparto ustrój II Rzeszy w 1871 r., oddziałała też silnie na liberalne konstytucje niemieckie XX w. " 186 .Niestety przyjęcie w tym dniu przez frankfurckie Zgromadzenie Narodowe 187 , minimalną zresztą większością głosów, zasady dziedzicznego cesarstwa 188 , nie doprowadziło do oczekiwanych zmian, gdyż król pruski Fryderyk Wilhelm IV nie przyjął korony, jako ofiarowanej mu z woli ludu, ogłaszając miesiąc później -28 kwietnia 1849 r., że mógłby ją przyjąć jedynie na życzenie władców niemieckich, a nie rewolucyjnego zgromadzenia 189 , co w istocie oznaczało, że plan reformy ustroju Związku Niemieckiego zawiódł 190 . Jak podkreśla J. Krasuski, uchwała o wyborze cesarzem Niemców króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV, miała olbrzymie skutki, ponieważ oznaczała wykluczenie z Niemiec, Austrii i Czech, "sprzeniewierzała się tradycyjnie uświęconej przewodniej roli Austrii oraz początkowej decyzji powierzenia urzędu administratora Rzeszy Habsburgowi" 191 . Jak już powiedziano, król korony cesarskiej nie przyjął, co zresztą wywołało rozruchy i powstania w kilku państwach niemieckich 192 . Zgromadzenie frankfurckie zostało definitywnie rozpędzone w czerwcu 1849 r., nie spełniając pokładanych w nim nadziei niemieckich liberałów i demokratów, co oznaczało jednocześnie zakończenie rewolucji z której obronną ręką wyszła władza starego reżimu 193 .Ostatecznie król Fryderyk Wilhelm IV, mimo iż niechętny do wkroczenia na drogę konstytucyjną 194 , rozwiązał nie zaprowadzono go już z powrotem 220 . "Idea demokracjijak zauważa S. Kieniewicz, uczyniła wielki krok naprzód w umysłach mas, a nawet sfer rządzących, również i tam, gdzie nie znalazła tymczasem odbicia w paragrafach ustaw" 221 .Należy też pamiętać, że to właśnie w konstytucjonalizmie Wiosny Ludów odnaleźć można pełną koncepcję państwa prawa 222 , a więc idei państwa prawa opierającej się na zasadach: prymatu konstytucji i ustaw, związania aparatu państwowego ustawami uchwalanymi przez parlament, abstrakcyjnej sądowo-konstytucyjnej ochrony legalności ustaw, suwerenności narodu, podziału władz, niezależności sądownictwa, niezawisłości sędziów, katalogu praw i wolności obywatelskich, sądowo-konstytucyjnej ochronie praw zasadniczych obywateli, odpowiedzialności cywilnoprawnej państwa za bezprawne działania jego funkcjonariuszy, laickiego charakteru państwa, samorządowej struktury państwa 223 . 220 G. Górski podkreśla, że "od tej pory właściwie w każdym kraju o ustroju konstytucyjnym rozgorzała batalia o takie reformy prawa wyborczego, które zagwarantowałyby jak najszerszy ich zasięg. Po upływie z górą pół wieku, u progu pierwszej wojny światowej, niemal we wszystkich krajach europejskich przyjęto rozwiązania zapewniające czynne prawo wyborcze większości mężczyzn", idem, G. Co więcej -jak zauważa K. Sójka-Zielińska, "jeśli patrzeć z perspektywy dziejów ochrony praw człowieka, była [Wiosna Ludów -podkreśl. akordem finalnym liberalnych regulacji praw i wolności obywatelskich spisywanych w konstytucjach, a jednocześnie zapowiedzią ich demokratyzacji oraz przeniesienia akcentu na ochronę praw socjalnych. (…) Była to zapowiedz rozwoju nowej sfery ochrony praw jednostki" 224 .
1848 - początek Wiosny Ludów 1853 - wybuch wojny krymskiej 1856 - traktat paryski Pojęcia: konsulat - trzyosobowy rząd, składał się z trzech konsuli, pierwszym z nich został dożywotnio Napoleon Bonaparte; prefekci - urzędnicy odpowiedzialni za departamenty, na które była podzielona FrancjaGospodarczo - społeczne problemy świata w drugiej połowie XIX wieku. Problemy demograficzne Druga połowa XIX wieku stanowiło okres, w którym przemiany obejmowały wszystkie dziedziny życia i następowały w szybkim tempie. Świat zmieniał się równie szybko pod względem demograficznym. Tylko w ciągu XIX stulecia liczba ludności Ziemi powiększyła się prawie dwukrotnie z 900 milionów do 1600 milionów w 1900 roku. Wzrost liczby ludności dokonywał się nierównomiernie, zarówno w skali krajów, jak i kontynentów. W tym samym czasie liczba ludności w Chinach wzrosła prawdopodobnie o 40 % i wynosiła 475 milionów, a Indii ze 175 do 290 milionów. Eksplozja demograficzna dotyczyła przede wszystkim krajów wysoko uprzemysłowionych na kontynencie europejskim i Stanów Zjednoczonych. Udział Europy w zaludnieniu Ziemi wyniósł w końcu XIX wieku około 24 %. Obok Niemiec i Wielkiej Brytanii, największy przyrost ludności miały Stany Zjednoczone i Japonia. Stany Zjednoczone wyprzedziły wszystkie wyżej wymienione państwa, gdyż w latach 1801 - 1900 liczba zamieszkałej w nich ludności wzrosła o około 1200 % ( z 6 milionów do 76 milionów ). Przełom wieków XIX i XX określa się nieraz epoką * wielkiego przesiedlenia *, gdyż rocznie emigrowało z Europy do USA 1, 5 miliona osób. Innym kierunkiem migracji była Ameryka Środkowa i Południowa. Szybko powiększał się odsetek ludności zamieszkującej miasta. Urbanizacja, czyli rozwój miast, spowodowała powstawanie wielkich skupisk ludności - milionowych metropolii. Zaliczały się do nich miasta amerykańskie: Nowy York, Chicago, Filadelfia, a także Londyn, Paryż, Berlin w Europie, czy Tokio i Osaka w Japonii, oraz Moskwa i Petersburg w Rosji. W miastach poprawiły się warunki zdrowotne, wprowadzono wodociągi i kanalizację. Podniósł się także poziom oświaty zdrowotnej, nastąpił wielki postęp w medycynie, w szczególności w zwalczaniu chorób epidemicznych. Wzrosła średnia długość życia ludzi. Niebagatelną sprawą był także ilościowy i jakościowy wzrost produkcji żywności. Dzięki wzrostowi hodowli bydła, owiec i trzody chlewnej wzrosła produkcja mięsa. Na początku XX wieku powstały pierwsze wytwórnie konserw. Olbrzymie możliwości produkcji rolnej dawały zagospodarowane obszary Ameryki Północnej i Australii. Rozwój komunikacji i potanienia kosztów transportu przyczyniły się do rozwoju importu zboża na rynek europejski. Konkurencja ta zmusiła rolników w Europie do rozwijania w większym stopniu sadownictwa i warzywnictwa. Ta * zielona rewolucja * była skutkiem wzrastających potrzeb żywnościowych ludności świata. Po raz pierwszy człowiek na tak wielką skalę ingerować w środowisko naturalne. Początkujący przemysł samochodowy potrzebował kauczuku do produkcji gumowych opon, co przyczyniło się do dewastacji środowiska naturalnego w Kongu Belgijskim. Eksploatowano także w rabunkowy sposób faunę, co doprowadziło do zagłady bizonów, wybitych przez myśliwych zaopatrujących budowniczych linii kolejowych w USA. Zmiany w przemyśle - industrializacja Jednak największe zmiany dokonały się w przemyśle. Stawał się on bowiem najważniejszą dziedziną gospodarki. Postępowała industrializacja, czyli rozwój gospodarczy państw w kierunku przemysłowym. Gospodarcza mapa świata w 1914 roku ukazywała, że najbardziej uprzemysłowionymi obszarami była Ameryka Północna i Europa. Potwierdzały to podstawowe wskaźniki, obejmujące wydobycie węgla, produkcję stali i rozwój komunikacji. Produkcja stali nie tylko wzrosła, ale także potaniała w rezultacie zastosowania metody przepuszczania powietrza przez ciekłe żelazo ( metoda Bessemera ), a później w następstwie zastosowania pieców podgrzanych gazem, co pozwoliło produkować hartowaną stal ( piece Siemensa ). Światowa sieć linii kolejowych wzrosła w latach 1879 - 1900 prawie czterokrotnie. Rosja wybudowała kolej transsyberyjską, a USA aż cztery linie łączące Atlantyk z Pacyfikiem. Kolej nie tylko ułatwiała podróżowanie, ale przede wszystkim służyła do przewożenia masowych ładunków. Przemysł zaczął także produkować towary dotąd nieznane: rowery, samochody, barwniki syntetyczne, maszyny do liczenia i pisania oraz wiele innych. Jeszcze u schyłku XIX wieku powstały i rozwinęły się przemysły naftowy i chemiczny. Zaczęto produkować celuloid i bakelit. Pojawiły się karabiny maszynowe strzelające ogniem ciągłym, pociągi pancerne, stalowe okręty wojenne i łodzie podwodne. Swoistą dokumentacją stanu rozwoju przemysłowego były wystawy światowe. Poszczególne państwa prezentowały na nich własne osiągnięcia techniczne i ekonomiczne. Pierwsza wystawa zorganizowana w Londynie ( 1851 rok ) miała zademonstrować osiągnięcia techniczne Wielkiej Brytanii jako * fabryki świata *. Odbywała się ona w nowo wzniesionym gmachu, wykonanym prawie w całości ze szkła i żelaza. Zmiany struktur gospodarczych Rozwój techniki i zastosowanie wynalazków w procesie produkcji spowodowały, że produkcja stała się masowa i tańsza. Wielkie fabryki przynosiły większe zyski, ale wymagały modernizacji i inwestycji, na które trzeba było dużych nakładów pieniężnych. Banki chętniej pożyczały pieniądze wielkim firmom niż małym. Drobni przedsiębiorcy nie mieli większych szans w konkurencji z wielkimi. Małe przedsiębiorstwa były w trudniejszej sytuacji, niejedno z nich uległo likwidacji lub podporządkowaniu silniejszym na rynku. Ogólną tendencją, występującą pod koniec stulecia, była koncentracja produkcji przez powstające spółki akcyjne. Niektóre z nich realizowały wszystkie fazy produkcji wytwarzanego przez siebie artykułu, co stanowiło przykład koncentracji pionowej produkcji. Ten rodzaj koncentracji produkcji obejmował cały proces wytwórczy, poczynając od wydobycia rudy żelaza, poprzez huty, stalownie, walcownie, po fabryki wytwarzające produkty finalne. Inne natomiast stosowały koncentrację poziomą produkcji. Występowała ona wówczas, gdy spółka starała się wykupić wszystkie kopalnie lub fabryki na danym obszarze. Proces koncentracji produkcji obejmował często nowe gałęzie wytwórczości, jak przemysł chemiczny, elektrotechniczny czy górnictwo naftowe. Najczęściej powstawały towarzystwa akcyjne, gdyż stworzenie spółki akcyjnej było najszybszym sposobem pozyskania kapitału dla inwestycji. Spółki akcyjne obejmowały zarówno produkcję, handel, jak i finanse. Do realizacji wielkich przedsięwzięć zaciągały pożyczki bankowe. Powodowało to określone skutki w postaci wpływania przez banki na kierunki rozwoju przemysłu i handlu. W 1903 roku sześć wielkich banków niemieckich dysponowało aż 751 stanowiskami w radach nadzorczych różnych spółek. Zrastanie się kapitału przemysłowego i bankowego powodowało centralizację kapitałów i powstanie nowej grupy społecznej - oligarchii finansowej, często mającej decydujący wpływ na bieg spraw państwowych. Koncentracja produkcji zmieniła formy konkurencji. Walka o rynki zbytu stała się bardziej skomplikowana i kosztowna. Dlatego zawierały między sobą porozumienia o różnym zakresie organizacji - od luźnych umów po ścisłe związki. Porozumienia te prowadziły do powstania monopoli w postaci karteli, syndykatów, trustów i koncernów. Skutki powstawania monopoli były różne. Utrzymywane były wysokie ceny na produkty, co z czasem prowadziło do nadprodukcji towarów oraz kryzysów. W ich następstwie monopole ograniczały produkcję i zwalniały część pracowników. Z czasem okazało się, że zasięg konkurencji między przedsiębiorstwami monopolistycznymi sięgnął skali międzynarodowej. Ratunkiem przed nadprodukcją we własnym kraju stał się wywóz kapitału na obszary gospodarczo zacofane, gdzie występowała tania siła robocza oraz surowce potrzebne do produkcji. Gdy ropa naftowa stała się niezbędnym surowcem i paliwem rozpoczęło się współzawodnictwo koncernów o roponośne tereny na Bliskim Wschodzie i inne zasobne w surowce terytoria. Pobudki gospodarcze zostały wzmocnione dążeniami politycznymi. Chodziło o rozszerzenie wpływów na inne kontynenty i ich polityczne i gospodarcze i uzależnienie. Często było to uzyskiwanie u miejscowych władców koncesji na eksploatowanie surowców lub pozwolenie na handel. Innym razem było to wymuszanie otwarcia portów dla statków albo budowa dróg i linii kolejowych. Udzielano także pożyczek pod zastaw terytoriów oraz budowę baz wojskowych przy okazji zawierania sojuszy. Przemiany w życiu ludzi Przemiany w życiu ludzi dokonały się wyraźnie pod koniec XIX wieku. Najsilniej zaznaczyły się one w urbanistyce i architekturze, a także w obyczajowości. Ponieważ wzrosła rola państwa w kierowaniu życiem obywateli, a ich udział w polityce stał się bardziej różnorodny - rozwijały się służby społeczne oraz administracja państwowa i samorządowa. Te zaś wymagały odpowiednio przygotowanych zawodowo ludzi. Znaczny wpływ na styl życia wywierały warstwy średnie. Cywilizacja europejska tej doby była podziwiana i naśladowana przez przedstawicieli, głównie elit, ludów i narodów pozaeuropejskich. Powstały milionowe metropolie - nowe centra światowych finansów, handlu i przemysłu. Stanowiły one pole do realizacji nowych założeń urbanistycznych i architektonicznych. Do miast docierały linie kolejowe, a obok nich powstawały składnice, bocznice kolejowe, dworce, budowano tunele i żelazne mosty. Zaistniała konieczność rozbudowywania nowych arterii komunikacyjnych. Dzieło przebudowy Paryża zlecił Napoleon III, a podjął się jego realizacji prefekt departamentu Sekwany Jerzy Haussmann ( w latach 1853 - 1869 ), wytyczając nowe aleje i bulwary. Podobnej modernizacji ulegały inne miasta europejskie --Wiedeń, Madryt, Barcelona, Bruksela, Budapeszt. Budowano wspaniałe gmachy parlamentów, rządów oraz sądów. Wyodrębniano dzielnice finansowe - z bankami i giełdami oraz handlowe - z halami targowymi. W innych miejscach wznoszono wspaniałe biblioteki, opery i sale koncertowe. Powstawały muzea, a także kliniki i szpitale. Ulice upiększały fontanny i pomniki. Rytm życia codziennego wyznaczały praca i rozrywka. Liczne sklepy i magazyny oraz powstające domy towarowe uzupełniały miejski krajobraz. Podobnie jak pałace, wille i rezydencje, które należały do fabrykantów i bankierów, a także starej arystokracji i elit władzy. W ciasnych pomieszczeniach wielopiętrowych kamienic czynszowych żyli robotnicy, a na przedmieściach w barakach - w najprymitywniejszych warunkach - biedota. Udział w premierach oper i operetek, nowych koncertów i symfonii był udziałem uprzywilejowanych. Upowszechniła się turystyka, przy czym chętnie wojażowano do Szwajcarii, Włoch i Grecji oraz do słynnych kurortów, na przykład Ems. Licznie pielgrzymowano do Rzymu oraz miejsc znanych z cudów, jak Lourdes. W życiu religijnym pojawiły się liczne sekty protestanckie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, jak: baptyści, metodyści, kwakrzy i mormoni. Na przełomie XIX i XX wieku wyraźnie polepszyły się warunki życia ludzkiego w Europie i Ameryce Północnej. Przemiany w życiu politycznym państw europejskich i USA u schyłku XIX wieku. Upowszechnianie się rządów parlamentarnych Jedną z najważniejszych tendencji występujących w dziewiętnastowiecznej Europie było coraz powszechniejsze uczestnictwo obywateli w życiu państwowym i publicznym. Coraz więcej ludzi umiało czytać i pisać oraz wykazywało zainteresowanie wydarzeniami politycznymi. Rozwinęło się dziennikarstwo i powstały specjalne agencje prasowe, zbierające wiadomości z różnych części kuli ziemskiej. Powołane zostały do życia agencje informacyjne, jak francuska Charlesa Havasa w 1832 roku, niemiecka Wolffa w 1849 roku i angielska Paula Reutera w 1851 roku. Wynalezienie telegrafu umożliwiło szybszy obieg informacji. Jednocześnie życie polityczne stało się bardziej dynamiczne. Działalność związków zawodowych, partii, stowarzyszeń i organizacji spowodowała, że oraz tego życia był barwniejszy, ale jednocześnie skomplikowany w swych przejawach. Szerokie kręgi społeczne absorbowały nowe problemy: walka o prawa publiczne i poprawienie warunków bytowych. Narastanie sprzeczności między państwami europejskimi potęgowały konflikty o charakterze imperialnym, wywołane ekspansją tych państw na inne kontynenty. Jednocześnie rozpowszechniały się nowe ideologie, bazujące na dążeniach nacjonalistycznych, a nawet szowinistycznych. Silne były ruchy narodowe, na przykład Serbów, Chorwatów w monarchii austro - węgierskiej. Upowszechnianie się idei liberalnych i demokratycznych w połowie XIX wieku przyspieszyło upadek absolutyzmu w Europie. W swej pełnej formie rządy absolutne przetrwały do początku XX wieku w Rosji. W większości krajów europejskich, mimo oporu konserwatystów, umocniły się zmodernizowane formy prawnoustrojowe. Porządek prawny starano się uformować na fundamentalnych zasadach ustrojowych, w imię których walczyła burżuazja we Francji podczas Wielkiej Rewolucji: poszanowania praw obywatelskich, suwerenności ludu, trójpodziału władzy oraz konstytucjonalizmu. Wyrazem dążeń tej nowej siły społecznej, która przejęła władzę, było ujęcie najważniejszych aspektów ustroju państwowego w ramy konstytucjonalne. Wprawdzie w dobie Wiosny Ludów, pojawiły się konstytucje oktrojowane, czyli nadane przez monarchów, na przykład w Prusach, Austrii, ale wraz ze wzrostem znaczenia władzy ustawodawczej parlamenty przejęły stanowienie praw konstytucyjnych. W XIX wieku występowały głównie dwie formy ustrojowe: monarchia konstytucyjna - i znacznie rzadziej - republika. W ciągu tego wieku szczególnie długą drogę przemian ustrojowych przeszła to w latach 1814 - 1830 powróciło do ustroju monarchii absolutnej ( restauracja Burbonów ), w latach 1830 - 1848 funkcjonowało jako monarchia konstytucyjna ( monarchia lipcowa ), następnie krótko była republiką prezydencką ( 1848 - 1852 ). Po zamachu Napoleona Bonapartego we Francji nastąpił okres cesarstwa plebiscytarnego ( 1852 - 1870 ), zaś po epizodzie dyktatury proletariatu trwającym 72 dni ( Komuna Paryska ), ostatecznie ugruntowały się rządy republikańskie ( III Republika trwała od 1870/ 1875 do 1940/ 1946 roku ). Według uchwalonej w 1875 roku konstytucji Francja była republiką, w której władza ustawodawcza należała do Izby Deputowanych i Senatu. Gdy wybierano prezydenta, obie izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe. Prezydent był wybierany na siedem lat przez tajne głosowanie. Początkowo to on przewodniczył rządowi, później rolę tą przejął premier. Do prezydenta należało także mianowanie ministrów. Ustrój III Republiki stał się modelem dla rozwijających się na terenie Europy i poza nią demokracji parlamentarnych. Inną formę rządów stanowiła republika prezydencka, ukształtowana w Stanach Zjednoczonych. Prezydent był głową państwa i zarazem szefem rządu. Do jego uprawnień należało powoływanie i odwoływanie ministrów. Rząd nie był zależny od Kongresu, czyli władzy ustawodawczej, lecz od prezydenta. Anglia, kolebka europejskiego parlamentaryzmu, była monarchią konstytucyjną od XVIII wieku, chociaż nie miała konstytucji spisanej w jednym dokumencie. Była także monarchią parlamentarną, ponieważ faktyczna władza należała do parlamentu - Izby Gmin. Z czasem nastąpiło ograniczenie uprawnień monarchy na rzecz gabinetu ministrów, który odpowiadał za prowadzenie bieżących spraw państwa. Ministrowie rekrutowali się spośród stronnictwa, które wygrało wybory. Wykształcił się zwyczaj, że gabinet ministrów podawał się do dymisji z chwilą utraty poparcia w parlamencie ( tak zwane wotum nieufności ). Przyjęcie zasady konstytucyjnej odpowiedzialności rządu przed parlamentem spowodowało konieczność kontrasygnowania przez właściwego ministra aktów prawnych, które wychodziły z kancelarii królewskiej. Jeszcze inna drogę przeobrażeń ustrojowych przeszła w XIX wieku Austria. Po kryzysie monarchii absolutnej ( do 1848 roku ) i po krótkim okresie monarchii konstytucyjnej ( patent marcowy z 1849 roku ) Austria powróciła na 10 lat do absolutyzmu. Dopiero klęska pod Sadową załamała całkowicie absolutne rządy habsburskiej. Rok 1867 stał się przełomową datą w dziejach państwa habsburskiego. Doszło wówczas do ugody Austrii z Węgrami, zatwierdzonej przez cesarza, który w grudniu 1867 roku koronował się na króla węgierskiego. Uchwalona przez parlament ( Radę Państwa ) Konstytucja grudniowa z 1867 roku wprowadziła dualistyczną monarchię konstytucyjną Austro - Węgry. Konstytucja grudniowa obowiązywała w Austro - Węgrzech do 1918 roku. Władzę wykonawczą w państwie sprawował cesarz, mianujący ministrów. Za naruszenie prawa ministrowie byli pociągani do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Państwa. Dualizm państwa wyrażał się w posiadaniu przez Austrię i Węgry odrębnych rządów i odrębnych parlamentów oraz tak zwanych statutów krajowych. Wspólny natomiast był monarcha, wspólne: polityka zagraniczna, armia i budżet. Węgry i Austria pozostawały w unii personalnej do 1918 roku. Władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu, zwanego Radą Państwa. Składała się ona z izby wyższej - Izby Panów ( członkowie dziedziczni lub dożywotnio mianowani przez cesarza ) i niższej - Izby Posłów, której członkowie pochodzili z wyborów. Od 1873 roku wybory do Izby Posłów były bezpośrednie. W wielu krajach europejskich parlamenty umocniły swe znaczenie. Wzrosła także rola prawa stanowionego przez parlamenty. Jednocześnie uległy rozszerzeniu uprawnienia władzy ustawodawczej. Prócz stanowienia prawa przez uchwalanie ustaw i podejmowanie uchwał, do parlamentu należało zatwierdzenie budżetu, uchwalanie podatków, oraz kontrola rządu. Przeważały parlamenty dwuizbowe, przy czym zasada reprezentacji dotyczyła głównie izby niższej, tworzonej w drodze wyborów. Izba wyższa - Senat we Francji, USA, Izba Lordów w Anglii, czy Izba Panów w Austrii - grupowały z reguły przedstawicieli arystokracji mianowanych przez monarchę. Natomiast w USA do Senatu wchodzili przedstawiciele poszczególnych stanów, po obu z każdego. W okresie dochodzenia do władzy burżuazja zabiegała o szersze prawa polityczne. Jednak, gdy rządy znalazły się w jej rękach, czynne i bierne prawo wyborcze obejmowało nadal niezbyt liczną grupę obywateli. Utrzymywany był bowiem cenzus majątkowy i cenzus wieku. W Anglii w latach osiemdziesiątych prawa wyborcze posiadali tylko właściciele nieruchomości. We Francji bierne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które ukończyły - według konstytucji z 1875 roku - 40 lat. Rozbudowa instytucji demokratycznych wpływała na kształt sądownictwa. Sądy działały jako organy niezawisłe od woli władcy, rządu i innych organów władzy w państwie. W Niemczech, Austrii i Francji, a także w innych krajach ujednolicono prawo sądowe i sadzono na podstawie kodeksów karnych, cywilnych i handlowych. Rozprawy przed sądami były jawne, a oskarżony miał prawo do obrony. W ustawodawstwie niemieckim pojawiły się akty prawne wprowadzające system przymusowych ubezpieczeń społecznych, obciążających pracodawców. Zapewniało to robotnikom minimum egzystencji na wypadek niezdolności do pracy. Pod naciskiem masowych ruchów społecznych, jak czartyzm, działalność związków zawodowych i partii politycznych, władze państwowe podejmowały decyzje o rozszerzeniu praw wyborczych. Największe zmiany w tym zakresie dokonały się w Anglii, u schyłku doby wiktoriańskiej. Reformy polegały na obniżeniu cenzusu majątkowego i poszerzeniu kręgu osób posiadających czynne prawo wyborcze. Ustalono także jednomandatowe okręgi wyborcze, co spowodowało, że około 40 % Anglików uzyskało prawa wyborcze. W czasie panowania królowej Wiktorii ( 1838 - 1901 ), które było najdłuższym panowaniem w dziejach Anglii, nastąpił ogromny rozwój przemysłu oraz wzrost zamożności społeczeństwa. W epoce wiktoriańskiej dokonano reformy sądownictwa, przeprowadzono reformy parlamentarne oraz kolejno w latach 1867, 1872, 1884/ 1885 zreformowano prawo wyborcze. Uznano także, że prawa wyborcze są prawem podmiotowym obywateli. U schyłku stulecia w krajach europejskich zaczęto wprowadzać czteroprzymiotnikowe ordynacje wyborcze. Obejmowały one zasady: równości, powszechności, tajności i bezpośredniości. Ordynacje te nie występowały powszechnie: na przykład w Anglii w 1918 roku występował system wyborów trzyprzymiotnikowych: powszechnych, tajnych, bezpośrednich. Mimo rozszerzenia praw wyborczych uboższe kręgi społeczeństwa, a także kobiety, nadal nie miały swojej reprezentacji w parlamencie. Najostrzej kobiety wystąpiły w obronie swych praw w Wielkiej Brytanii i USA. Były to tak zwane sufrażystki, czyli bojowniczki o prawa wyborcze i równouprawnienie kobiet. Gdy zawiodły konstytucyjne sposoby walki, sufrażystki posunęły się w obronie swych praw nawet do gwałtownych wystąpień w miejscach publicznych. Pełne prawa wyborcze kobiety uzyskały na przykład w USA dopiero w 1920 roku, w Anglii w 1928 roku. Kwestia narodowa w Europie Jeśli pod pojęciem naród rozumiemy poczucie bliskości obyczajów, historii, języka, to proces formowania się trwałej wspólnoty ludzi, sięga głębokiego średniowiecza. W dziewiętnastowiecznej Europie większość narodów dysponowała własnym terytorium państwowym. Obok państw w zasadzie jednonarodowych, jak na przykład Francja, Włochy, istniały takie kraje, które miały charakter wielonarodowy, gdzie kwestia narodowa bezpośrednio rzutowała na stan stosunków wewnętrznych oraz kształt polityki zagranicznej ich rządów. Car rosyjski podporządkował sobie Polaków, Finów, Estończyków, Łotyszów, Białorusinów, Litwinów, Ukraińców, Gruzinów oraz wiele narodów Azji. W odniesieniu do mniejszości narodowych carat prowadził politykę rusyfikowania. W Austro - Węgrzech do narodów uciskanych należeli Słowacy, Węgrzy, Polacy, Czesi, Serbowie I Rumuni. Turcja nadal panowała nad częścią Półwyspu Bałkańskiego, gdzie pomieszanie ludności ( Bułgarów, Albańczyków, Greków, Macedończyków ) tworzyło stan konfliktu, grożący wybuchem. Konfliktom narodowościowym towarzyszyły nędza i zacofanie gospodarcze, które dodatkowo zaogniały różnice religijne między katolikami i prawosławnymi oraz muzułmanami. Poważną siłą sprawczą w dziejach Europy stawał się nacjonalizm - ideologia zakładająca nadrzędność interesów własnego narodu. Z ideologii tej wynikało zatem uznanie własnego narodu za najwyższą wartość, co pociągało za sobą traktowanie innych narodów za gorsze czy mniej wartościowe. Wśród nacjonalizmów pojawiły się takie, które były nacjonalizmami narodów panujących oraz nacjonalizmy narodów uciskanych, bądź walczących o własne wyzwolenie. Nacjonalizm to nie tylko ideologia, ale również postawa społeczno - polityczna jednostek czy grup społecznych. Dla nacjonalisty interes narodowy jest nadrzędny nad interesami jednostki. Naród zaś jest całością, która w imię tej idei powinna solidarnie szukać rozwiązania sporów wewnątrz narodowej wspólnoty ( tak zwany solidaryzm ). Nic nie wywoływało tyle trudności w stosunkach między mocarstwami dziewiętnastowiecznej Europy, co rozruchy i powstania narodowe. Jako element destabilizacyjny, utrudniający zachowanie równowagi sił, nacjonalizm stanowił czynnik potężniejszy nawet od uprzemysłowienia. Tak było w stuleciu XIX, a wiek XX, kiedy ruchy narodowe pojawiły się na całym świecie dostarczył jeszcze jaskrawszych dowodów prawdziwie rewolucyjnej potęgi nacjonalizmu. Bardziej agresywną w swoich dążeniach nacjonalistycznych ideologią, gdyż prowadzącą do dyskryminacji był szowinizm. Charakteryzuje go pogarda i nienawiść do innych narodów. Przejawy szowinistycznych dążeń występowały w działalności niektórych związków oraz prawicowych partii. Zachęcały one do fizycznej rozprawy z mniejszościami narodowymi, na przykład z Żydami. We Francji, gdzie prawicowe i nacjonalistyczne siły polityczne postrzegały mniejszość żydowską w kategoriach zagrożenia dla bytu państwa jego gospodarki i kultury, szczególnie głośna stała się sprawa Dreyfusa. Alfred Dreyfus - z pochodzenia Żyd, oficer w sztabie generalnym armii francuskiej w 1894 roku został oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec, po czym go zdegradowano i uwięziono. Wkrótce okazało się, że dowody oskarżenia zostały spreparowane, a Dreyfus jest niewinny. Jednak 10 lat musiał on czekać na pełną rehabilitację. Tak zwana sprawa Dreyfusa stała się pretekstem do prowadzenia zaciętej walki politycznej między prawicą a lewicą i pośrednio przyczyniła się do utworzenia we Francji pierwszego rządu socjalistycznego. Niejako reakcją na występujący w niektórych krajach antysemityzm była nacjonalistyczna ideologia, a zarazem burżuazyjny ruch żydowski - syjonizm. Twórcą tego nacjonalistycznego ruchu był Teodor Herzl. Celem syjonizmu było skupienie rozproszonego narodu żydowskiego w Palestynie - biblijnej ziemi przodków. Program walki Żydów o własne państwo przyjął zwołany w 1897 roku w Bazylei I Kongres Syjonistyczny. Konsekwencją tej działalności był napływ żydowskich osadników w początkach XX wieku. Na gruncie europejskim, kilkanaście lat po zjednoczeniu Niemiec narodziła się w tym państwie ideologia nacjonalistyczna - pangermanizm. Wzywała ona ludy germańskie, czyli Niemców, Austriaków, Skandynawów i Szwajcarów do zespolenia. Pangermanizm stał się ideologicznym fundamentem dla imperialnej polityki niemieckiej. Jej wyrazicielem stał się Związek Wszechniemiecki, założony w 1891 roku. Związek Wszechniemiecki był nacjonalistyczną organizacją, która zyskała poparcie części inteligencji, kół wojskowych i przemysłowych między innymi Kandorfa, Thyssena, Kruppa - zainteresowanych niemiecką ekspansją kolonialną. Na przełomie XIX i XX wieku Związek Wszechniemiecki liczył ponad 20 tysięcy członków, a swą działalność rozciągał na te obszary, także pozaeuropejskie, na których w większych skupiskach żyli Niemcy. Plany polityczne związku sięgały podziału i rozbicia. Ideolog i przewodniczący Związku Wszechniemieckiego Ernest Hasse w książce polityka niemiecka z 1905 roku wprowadził pojęcia: Niemców jako narodu panów, helotów - Europejczyków obcego plemienia, a więc Polaków, Czechów, Żydów, Włochów itd. Dalej pisał, że trzeba być również konsekwentnym i nie przyznawać obcoplemieńcom tych samych praw politycznych i gospodarczym co Niemcom. Wreszcie obcoplemieńcom nie wolno byłoby - według Hassego - mieszać się z ludnością niemiecką, bo to psuje niemiecką rasę. Pangermanizm stanowił odłam nacjonalizmu, który otwarcie głosił program podboju innych narodów i ich ziem. Natomiast wśród Słowian uformował się panslawizm - ruch ideowy o zabarwieniu politycznym, który stawiał sobie za cel zjednoczenie Słowian. W połowie XIX wieku przyjął on formę ruchu literacko - politycznego, postulującego program federacji Słowian, ale bez udziału Rosji. Ideolog panslawizmu - carski minister oświaty Michał Pogodin wysunął trójjedyną formułę prawosławie, samodzierżawie ludowość. To prawosławna Rosja przewodzi narodom słowiańskim, a jej posłannictwem jest zjednoczenie Słowian i stworzenie Wielkiego Związku Wszechsłowiańskiego. Dla rosyjskich panslawistów Polacy byli zdrajcami sprawy słowiańskiej, jako wyznawcy katolicyzmu i buntownicy powstający przeciwko władzy prawosławnego cara. W drugiej połowie XIX wieku panslawizm stał się zorganizowanym ruchem popieranym przez carat rosyjski. Ruchy nacjonalistyczne wystąpiły również w Hiszpanii ( Baskowie ) i Wielkiej Brytanii. Gdy w 1801 roku parlament angielski podjął uchwałę o przyłączeniu katolickiej Irlandii do Wielkiej Brytanii, powstał konflikt religijno - narodowościowy. Szczególnie ostry był jego przebieg na obszarze Irlandii Północnej ( Ulster ). Katoliccy Irlandczycy domagali się autonomii, czemu sprzeciwiała się ludność protestancka, zamieszkująca Irlandię Północną. Mieszkańcy Ulsteru byli w części katolikami i w części protestantami. Przywódcy protestanccy nie chcieli dopuścić, by Irlandia znalazła się pod rządami katolickiej większości w razie wywalczenia przez Irlandczyków autonomii. Konflikt o podłożu religijnym zaostrzyła polityka ekonomiczna rządu brytyjskiego. W latach 1841 - 1861 na skutek nędzy, a nawet śmierci głodowej i emigracji liczba Irlandczyków spadła z 8 do 5, 8 milionów. Rząd popierał akcję rugowania dzierżawców irlandzkich z ziemi, opowiadając się po stronie wielkich posiadaczy, w większości Anglików. Niektóre kwestie narodowościowe, jak konflikt irlandzki czy bałkański, nie zostały rozwiązane. Państwo a Kościół u schyłku XIX wieku W drugiej połowie stulecia Kościół katolicki zmuszony był do ustosunkowania się do pewnych kwestii politycznych i społecznych. W szczególności chodziło o określenie stanowiska Kościoła wobec własności, a także kapitalizmu i socjalizmu. Rosnący wpływ na robotników marksizmu, ideologii zmierzającej do likwidacji własności prywatnej niepokoiły, podobnie jak groźba rewolucji społecznej. Kościół katolicki, którego zwierzchnikiem został w 1878 roku papież Leon XIII, przezywał okres modernizowania swojego stosunku do świata i jego problemów. Wyraźnym tego przejawem była encyklika Rerum novarum ( Rzeczy nowych ... ) z 1891 roku. Stanowiła ona fundament katolickiej doktryny społecznej. Papież zawarł w niej ocenę istniejącego systemu gospodarczego oraz potępił socjalizm. Leon XIII dowodził w encyklice, że socjalizm podkopuje prawowitą władzę i propaguje ateizm. Tymczasem można - według papieża - wprowadzić zasadnicze reformy społeczne bez porzucania religii, a poprzez odwołanie się do chrześcijańskich wartości oraz solidarności robotników i pracodawców. Społeczna doktryna Kościoła wyrażała się w nawoływaniu klas rządzących, do * sprawiedliwego postępowania *, to jest zgodnie z duchem chrześcijańskim, do rezygnacji z części przywilejów na rzecz ludu. W takim państwie, w którym system gospodarowania zostanie * oczyszczony z nadużyć *, będzie panował - według encykliki - pokój społeczny. Zachęta do pokojowego współdziałania kapitału i pracy wynikała z konstatacji, że należy pogodzić się ze swą kondycją ludzką, gdyż usunąć ze świata nierówności społeczne jest rzeczą niemożliwą. Stąd wynikało wezwanie do solidaryzmu społecznego, głoszącego naturalną wspólnotę interesów różnych grup w państwie. * Im więcej zrobi się przy pomocy prawa państwowego dla dobra mas robotniczych, tym mniejsza będzie potrzeba wprowadzenia specjalnych środków dla poprawy ich doli *. Papież Leon XIII Uformowanie się masowych partii robotniczych. Wraz z umocnieniem się roli parlamentu, wyłanianego poprzez wybory, wzrosło znaczenie partii politycznych, które stawały się organizacjami masowymi. Wzrosła ich rola w życiu publicznym, integrowały one bowiem grupy członków i sympatyków wokół określonych celów i interesów. Miały wpływ na kształtowanie opinii publicznej. Przede wszystkim partie rywalizowały w walce o rządy w państwie. W tym celu dla uzyskania większości parlamentarnej tworzyły one koalicje, zdolne do zapewnienia sobie w miarę stabilnej podstawy do sprawowania władzy. Tempo przeobrażeń gospodarczych i wywołany nim wzrost liczby robotników i wywołany nim wzrost liczby robotników stworzyły warunki do powstania nowych partii robotniczych. Znaczny wpływ na program i cele działania tychże partii uzyskał socjalizm i doktryna marksistowska. Po upadku Komuny Paryskiej i zaostrzeniu represji wobec działaczy I Międzynarodówki, stowarzyszenie to w latach siedemdziesiątych przestało funkcjonować. Europejski ruch robotniczy był wówczas rozbity. Wprawdzie rozwijały się szczególnie intensywnie związki zawodowe i powstały pierwsze partie socjalistyczne, ale dopiero w 1889 roku powołano do życia II Międzynarodówkę. Powstała ona w setną rocznicę Rewolucji Francuskiej. Na jej zjazd w Paryżu przybyli delegaci z Belgii, Włoch, Rosji i przede wszystkim z Anglii i Francji. II Międzynarodówka uchwaliła, że dzień 1 maja będzie obchodzony jako robotnicze święto, a czerwony sztandar stanie się symbolem ruchu socjalistycznego. Najszybciej ukształtowała się jako partia masowa, socjaldemokracja niemiecka. Miała silną pozycję na scenie politycznej w Niemczech. Socjaldemokratyczna Partia Niemiec na zjeździe w Erfurcie w 1891 roku przyjęła marksistowski program działania. Poprzez masowe demonstracje i strajki oraz udział w wyborach do Reichstagu, SPD wymogła na pracodawcach wiele ustępstw. Najważniejsze z nich dotyczyły skrócenia czasu pracy, lepszych zarobków i ustawodawstwa socjalnego, dość korzystnego dla robotników. Sukcesy w wyborach do parlamentu i liczące się ustępstwa liberalnych polityków wobec ruchu robotniczego w Niemczech zaważyły na jego doktrynie. W SPD silne wpływy uzyskał rewizjonizm, głoszony przez Edwarda Bernsteina i Augusta Bebla. Odrzucili oni tezy Marksa o rewolucyjnej drodze obalenia kapitalizmu i o konieczności ustanowienia dyktatury proletariatu. Rola partii robotniczej miała polegać na wymuszaniu ustępstw drogą parlamentarną. Fragment programu Socjaldemokratycznej Partii Niemiec z 1891 roku. * ( ... ) 1. Powszechne, tajne, równe, bezpośrednie prawo wyborcze i głosowanie obywateli Rzeszy powyżej 20 roku życia. 2. Bezpośrednie prawodawstwo przez lud, inicjatywa ludu i referendum. Samorząd w Rzeszy, w państwach, prowincjach i gminach. Wybór urzędników ( ... ) 3. Wychowanie do powszechnej służby wojskowej. Wojsko ludowe w miejsce stałej armii. Decyzja co do wojny przez przedstawicielstwo narodowe. Załatwianie sporów międzynarodowych na drodze rozjemstwa. 4. Zniesienie praw, które ograniczają swobodę opinii, zgromadzeń, związków. 5. Zniesienie praw, które krzywdzą kobiety w prawie publicznym i prywatnym stosunku do mężczyzny. 6. Ogłoszenie religii za sprawę prywatną. Zniesienie subsydiów dla kościoła z funduszów publicznych ( ... ) 7. Świecka szkoła. Obowiązek szkolny. Bezpłatne nauczanie ( ... ). 8. Bezpłatny wymiar sprawiedliwości, pomoc adwokata. Wybór sędziów. Sądy przysięgłych w sprawach karnych. 9. Bezpłatna pomoc lekarska, położnicza i lekarska. Bezpłatne pogrzeby. 10. Postępowy podatek dochodowy i majątkowy dla pokrycia wszystkich wydatków ( ... ) *. Inaczej przedstawiała się sytuacja we Francji. Przegrana komunardów w 1871 roku zaważyła na pozycji całego ruchu robotniczego. Uległ on osłabieniu na skutek ostrych represji oraz dość wyraźnemu rozczłonkowaniu. Partią o programie marksistowskim była założona w 1879 roku na kongresie w Marsylii Francuska Partia Robotnicza. Przewodzili jej Juliusz Guesde i Paweł Lafargue. Liczącym się kierunkiem był possybilizm, zwany polityką możliwości, stawiający przed robotnikami cele możliwe do osiągnięcia poprzez legalną działalność partyjną. Był przeciwny rewolucyjnym metodom walki. Trzeci kierunek, anarchosyndykalizm wywarł wpływ na francuski ruch związkowy, który w 1895 roku zjednoczył się w jedną organizację - Powszechną Konfederację Pracy ( CGT ). Zjednoczenie francuskiego ruchu robotniczego stało się możliwe dopiero na początku XX wieku. Było to zasługą socjalisty i demokraty wierzącego w sens w sens konstytucyjnych działań partii robotniczych - Jana Jauresa. W Wielkiej Brytanii przez długi czas związki zawodowe miały przewagę nad ruchem politycznym. Istniejące związki zawodowe zasilili robotnicy niewykwalifikowani, dotychczas do związków nie dopuszczani. To zadecydowało, że na początku XX wieku angielskie związki były najsilniejszą organizacją na świecie, gdyż liczyły około 5 milionów członków. Ich program uległ radykalizacji ( postulat nacjonalizacji ziemi i narzędzi pracy ), dlatego nazywane były nowymi związkami. Dopiero na początku XX wieku robotnicy angielscy utworzyli własną partię polityczną, która w 1906 roku przyjęła nazwę Partii Pracy. Zmierzała ona do zdobycia mandatów w Izbie Gmin. Partia Pracy szybko stała się organizacją masową, stawiającą sobie za cel poprawę położenia robotników. Podobnie jak w Anglii również w USA ruch związkowy był pierwszą formą organizowania się środowiska robotniczego. Trzeba zaznaczyć, że wpływy związków były dość słabe i dopiero strajki lat osiemdziesiątych zmieniły ten stan rzeczy. Ponadto warunki pracy i bytowania były w USA lepsze niż w Europie. Brakowało tam bowiem robotników do pracy w rozwijającym się przemyśle. Wielonarodowościowy skład tej grupy społecznej powodował występowanie antagonizmów między imigrantami, co skutecznie pacyfikowało nastroje radykalne. Sytuacja społeczna zmieniła się w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, kiedy to przetoczyła się fala strajków i demonstracji pod hasłem wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy. Podczas demonstracji 1 maja 1886 roku zorganizowanej w Chicago przez robotniczy związek pod nazwą Zakon Rycerzy Pracy, doszło do krwawych rozruchów. W ich następstwie czterech organizatorów strajku skazano na śmierć. Dla upamiętnienia tych wydarzeń II Międzynarodówka w 1889 roku ogłosiła dzień 1 maja międzynarodowym dniem pracy. Od 1881 roku działała w USA także federacja związków zawodowych, z której po rozłamie wyodrębniła się Amerykańska Federacja Pracy ( w 1886 roku ). Skupiała robotników wykwalifikowanych i reprezentowała ich interesy. Ruch związkowy w USA przybrał większe rozmiary dopiero w latach 1905 - 1912, gdy robotnicy w toku walki strajkowej uzyskali prawo do ubezpieczeń i skrócenie dnia pracy, zakładając nowe związki - konkurencyjne do prorządowej Amerykańskiej Federacji Pracy. W odmiennych warunkach formował się ruch robotniczy w Rosji, gdzie nie mógł działać legalne. Pod wpływem anarchizmu, jedna z organizacji - Wola Ludu ( Narodnaja Wola ) - przyjęła taktykę zamachów terrorystycznych, które miały obalić reżim carski poprzez osłabienie aparatu państwowego. W 1881 roku w wyniku dziesiątego zamachu zginął z ręki Polaka Ignacego Hryniewieckiego car Aleksander II. Również na Aleksandra III był przygotowany zamach w 1887 roku, w którym brali udział między innymi bracia Józef i Bronisław Piłsudscy, ukarani zesłaniem na Syberię. Organizacją o marksistowskim rodowodzie było powstałe na emigracji w Genewie Wyzwolenie Pracy, założone w 1883 roku przez Jerzego Plechanowa. Propagowało ono socjalizm wśród grupek rewolucyjnej młodzieży w Rosji, szczególnie w Petersburgu. W 1895 roku kółka rewolucyjne połączyły się w nową organizację pod nazwą Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. Jej działaczem był Włodzimierz Lenin. Organizacja ta była niezbyt liczna. Włodzimierz Lenin był bratem Aleksandra, członka Woli Ludu, skazanego na śmierć za przeprowadzenie zamachu na cara Aleksandra III. Lenin działał konspiracyjnie w Petersburgu w latach 1893 - 1895, za co został skazany na trzy lata zesłania, potem udał się na emigrację. Gdy w 1905 roku wybuchła rewolucja, powrócił do kraju. Stanowiła pewien etap na drodze tworzenia socjaldemokracji rosyjskiej, bazującej na doktrynie marksistowskiej. W 1898 roku na tajnym zjeździe w Mińsku powstała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji ( SDPRR ). Na jej dalszych losach zaważył Lenin. Sformułował on tezy dotyczące zasad działania partii, którą nazwał partią * nowego typu *. Jej członkowie mieli podporządkować się dyscyplinie partyjnej, opłacać składki, uczestniczyć w działalności i przestrzegać programu. Nie wszyscy członkowie organizacji podporządkowali się zaleceniom, co doprowadziło do rozłamu na drugim zjeździe SDPRR w Londynie w 1903 roku. Poparcie większości delegatów zdobyli zwolennicy Lenina, stąd przyjęło nazywać się ich bolszewikami. Przeciwnicy rewolucyjnego programu Lenina stanowili mniejszość, zyskali więc określenie mienszewików. Socjaldemokracja rosyjska podzieliła się w ten sposób na dwa nurty: rewolucyjny i reformistyczny, zakładający stopniowe, ewolucyjne przerastanie kapitalizmu w socjalizm. W rosnącym w siłę ruchu robotniczym w Europie, grupującym obok partii, związki zawodowe, kluby i spółdzielnie, dość szybko doszło do rozłamu. Jedni - rewolucjoniści - sądzili, że niemożliwy jest jakikolwiek kompromis z burżuazją. Uzasadniali swe stanowisko tym, że dopóki będzie istnieć kapitalistyczna własność, dopóty będzie wyzyskiwany robotnik. Dlatego robotnicy powinni solidaryzować się ponad granicami ( Proletariusze wszystkich krajów łączcie się ) i wkroczyć na drogę rewolucji. W następstwie rewolucji miało zostać ustanowione własne, robotnicze państwo - dyktatura proletariatu. Rewolucjoniści byli zwolennikami zniesienia narodowych podziałów, co określali internacjonalizmem. Lenin potępiał wojny do czasu zdobycia władzy przez jego partie. Później sam ustalał, które wojny są * sprawiedliwe *, a które nie. Znaczne wpływy w II Międzynarodówce uzyskali reformiści, oskarżani przez przywódcę rewolucjonistów Lenina o oportunizm, czyli zdradę sprawy robotniczej dla doraźnych celów ( mandatów poselskich, udziału w rządzie itd. ). Reformiści nie chcieli obalenia ustroju kapitalistycznego, ale jego ewolucyjnego zreformowania z zastosowaniem legalnych form walki politycznej, to jest walki wyborczej i parlamentarnej. Rewizjoniści odrzucali tezy Marksa o rewolucji i dyktaturze proletariatu. Głosili oni konieczność rewizji założeń ideowych i doktrynalnych marksizmu. Rewizjonizm był popularny, gdyż nie wymagał wyzbycia się lojalności narodowej, co w obliczu ostrych konfliktów politycznych w Europie i zbliżającej się wojny było bardzo istotne. Wprawdzie II Międzynarodówka na kongresie w Bazylei potępiła wojnę jako środek rozstrzygania sporów, ale jej uchwały realizowały partie robotnicze. A część partii robotniczych przychyliła się do polityki kolonialnej swych rządów i stanęła na gruncie * socjalizmu ewolucyjnego *, część nawet - jak w Niemczech - poparła zbrojenia. Od dawna rozbita II Międzynarodówka pod ciężarem wydarzeń, które wywołały I wojnę światową rozpadła się. Ekspansja kolonialna państw europejskich Przyczyny i skutki ekspansji kolonialnej państw europejskich W XIX wieku nastąpiły dość istotne zmiany w zamorskiej polityce państw europejskich. Po pierwsze, uległo przyspieszeniu tempo ekspansji na inne kontynenty. Po drugie, przemysł europejski potrzebował nowych rynków zbytu oraz niektórych surowców, na przykład bawełny. Zmienił się także charakter tej ekspansji. Państwa kapitalistyczne prowadziły bowiem politykę imperialną, czyli politykę zmierzającą do gospodarczego oraz polityczno - militarnego podporządkowania sobie innych krajów oraz terytoriów. Ofiara ekspansji stawały się tereny gospodarczo zacofane, zasobne w surowce, o dogodnym położeniu geograficznym i strategicznym. Ekspansję poprzedziły ekspedycje odkrywcze, jak słynna wyprawa Anglika Dawida Livingstone a, który dotarł do dziewiczych obszarów Afryki ( Zanzibar i Tanganika ). Z kolei poszukiwanie źródeł Nilu przyczyniło się do poznania systemów rzecznych Afryki. Wnętrze Azji nie pociągało podróżników tak, jak Afryka. Ale z punktu widzenia interesów francuskich ważnym przedsięwzięciem była podróż F. Garniera po południowo - wschodniej Azji i popłynięcie rzeką Mekong, co pozwoliło poznać obszar Indochin. Pewną rolę w ekspansji Europejczyków odegrała także działalność misjonarzy szerzących chrześcijaństwo na obszarze Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Podboje, a następnie eksploatacja zdobytych ziem i tworzenie systemu kolonialnego, z jego strukturą władzy, czyniły niezbędnym posiadanie floty i większej armii dla obrony zamorskich terytoriów. Do połowy XIX wieku istniało tylko jedno wielkie terytorium kolonialne, należące do Wielkiej Brytanii. Na drugim miejscu, jeśli chodzi o terytoria zamorskie, plasowała się Francja. W latach 70 - 80 - tych do walki o kolonie przystąpiły Niemcy, Włochy, Rosja i Belgia. Wkrótce rozczłonkowana została Afryka. Natomiast Azję od podobnego losu ocaliła rywalizacja krajów europejskich, USA oraz Japonii. Ich rozbieżne interesy doprowadziły jednak do gospodarczej penetracji Chin. Stany Zjednoczone prowadziły ekspansję w dwóch kierunkach - przez Pacyfik do Azji i na obszar Ameryki Południowej. Pierwszą zdobyczą Stanów Zjednoczonych były Wyspy Hawajskie. Następnie wchłonęły pozostałości imperium hiszpańskiego, po wygranej w 1898 roku wojnie. Hiszpania oddała wówczas Filipiny i wysepkę Guam na Pacyfiku oraz Kubę na morzu Karaibskim. Dla polityki Amerykanów stało się teraz ważne połączenie drogą wodną Atlantyku z Pacyfikiem. Gdy rząd Kolumbii odrzucił amerykańską propozycję zawarcia traktatu wymuszającego zgodę na budowę kanału - politycy amerykańscy zorganizowali * powstanie * w Panamie, wówczas terytorium kolumbijskim. W 1903 roku rząd Republiki Panamy przekazał USA pas ziemi, na którym zbudowano Kanał Panamski. Otwarty w 1914 roku Kanał Panamski stał się kluczem do morskiej potęgi USA i umocnienia ich pozycji na obszarze azjatyckim, szczególnie w Chinach. Podział Afryki Ekspansję na obszarze Afryki najszybciej rozpoczęli Francuzi. W 1830 roku wybuchła wojna algiersko - francuska, ale podbój Algierii zakończył się dopiero w latach siedemdziesiątych. Rząd francuski narzucił swój protektorat władcy Tunisu, a następnie wysłał wojsko w celu opanowania Maroka. Dopiero na początku XX wieku Maroko uznało francuski protektorat. Opanowanie północnych wybrzeży Afryki pozwoliło Francuzom posuwać się w głąb kontynentu. Zajęli znaczną część Afryki zachodniej i równikowe obszary na północ od rzeki Kongo ( Kongo Francuskie ). Pod francuską kontrolą znalazła się także wyspa Madagaskar. Ogromne terytoria, choć rozczłonkowane, posiadała w Afryce Wielka Brytania. Przede wszystkim udało się jej podporządkować w 1882 roku Egipt. Jego znaczenie strategiczne jeszcze bardziej wzrosło, gdy rząd angielski uzyskał większość akcji Kanału Sueskiego - przedsięwzięcia francuskiego. Przez otwarty w 1869 roku kanał wiodła znacznie krótsza droga do Indii. Drogi do Indii strzegły liczne bazy morskie o militarnym znaczeniu, położone między Londynem a Bombajem, jak Gibraltar, Malta, Cypr, Kanał Sueski, Aden i Bahrajn. Po opanowaniu Egiptu Anglicy usiłowali zająć Sudan, gdzie muzułmański prorok Mahdi ogłosił przeciw nim * świętą wojnę *. Po pokonaniu oddziałów brytyjskich powstańcy zajęli Chartum i utworzyli własne państwo. Dopiero w 1898 roku powstanie stłumiono, a Sudan znalazł się pod angielsko - egipskim protektoratem. Ekspansja angielska ogarnęła odebrany Holendrom Kraj Przylądkowy w Afryce południowej. To zmusiło holenderskich osadników, nazywanych Burami, do emigracji w kierunku północnym. Utworzyli tam małe republiki Transwal i Oranię. Konflikt między osadnikami a Anglikami zaostrzył się, gdy na południu odkryto złoto. Innym powodem konfliktu były brytyjskie plany budowy linii kolejowej łączącej Kair w Egipcie z Kapsztadem w Kraju Przylądkowym. Wybuchła tak zwana wojna burska ( 1899 - 1902 ). W czasie jej trwania dowództwo brytyjskie stosowało taktykę spalonej ziemi, a ludność umieszczano w obozach koncentracyjnych. Skutkiem wojny było wchłonięcie przez imperium brytyjskie republik Transwalu i Oranii. Kolonizacja Afryki uległa przyśpieszeniu w następstwie konferencji zwołanej do Berlina w 1884 roku. Wzięli w niej udział przedstawiciele 14 państw. Na konferencji ustalono zasady dokonywania aneksji obszarów w Afryce, dotychczas nie kontrolowanych przez Europejczyków. Anglia zdobyła wówczas Kenię, Ugandę, Nigerię, Złote Wybrzeże, Gambię, terytorium Beczuany, ziemie Zulusów i obszar nazywany później Rodezja. W latach 1883 - 1885 Niemcy opanowały Togo, Kamerun oraz nazwane później Niemiecką Afryką Wschodnią i Niemiecką Afryką Południowo - Zachodnią. Król Belgii Leopold II zajął Kongo, które przekazał następnie w testamencie swemu narodowi. Państwo włoskie opanowało Somalię i Erytreę w Afryce wschodniej, ale niepowodzeniem zakończyła się włoska próba Etiopii ( 1896 rok ). Azja w dobie ekspansji krajów europejskich Znacznie wcześniej przedmiotem ekspansji Europejczyków były Indie. Po wyparciu stamtąd jeszcze w XVIII wieku Francuzów, obszar Indii stał się największym nabytkiem Wielkiej Brytanii. Do Indii zaczęto ściągać coraz więcej Anglików, robiących tam kariery w administracji oraz w armii. Uruchamiano na wzór europejski szkoły i uczelnie, upowszechniano europejskie obyczaje. Anglicy ingerowali bezpośrednio w styl życia Hindusów, oparty na wielowiekowej tradycji religijnej. Przejawem tego rodzaju dążeń było zniesienie przez Anglików religijnego obyczaju palenia wdów na stosach pogrzebowych mężów. Powoli przeobrażało się również życie gospodarcze Indii na skutek wzmożonych kontaktów handlowych i rozwoju komunikacji. W 1853 roku w Indiach uruchomiono pierwszą linię kolejową. Do obrony terytorium Indii Brytyjczycy wykorzystywali stacjonujących tam żołnierzy angielskich oraz oddziały sipajów. Byli to uzbrojeni hindusi służący w kolonialnej armii, podporządkowani dowódcom angielskim. Wprowadzane w Indiach zmiany rodziły wśród ludności hinduskiej poczucie zagrożenia. Na tym tle doszło do antybrytyjskich rozruchów, które wywołali w Bengalu właśnie sipajowie. Rozruchy przekształciły się w latach 1857 - 1858 w powstanie. Działania walczących stron cechowało wzajemne okrucieństwo. Po stłumieniu powstania Brytyjczycy zrezygnowali z otwartego ingerowania w obyczaje tubylców. W pierwszej połowie XIX wieku Wielka Brytania i inne kraje europejskie próbowały podporządkować Chiny własnym interesom ekonomicznym. Wyraźną próbą interwencji gospodarczej kupców brytyjskich był handel opium - narkotykiem uzyskiwanym z maku. Anglicy przywozili opium w dużych ilościach z Bengalu i sprzedawali w portach chińskich. Z handlu opium kupcy brytyjscy czerpali znaczne zyski. Nie zważali przy tym na rosnący sprzeciw wobec tego procederu władz chińskich. Chińczycy przechwytywali ładunki i niszczyli je w obawie przed rosnącymi wpływami zamorskich diabłów. W 1839 roku chiński urzędnik w Kantonie skonfiskował i spalił ogromną, gdyż liczącą 20 tysięcy skrzyń dostawę opium. Stało się to przyczyną wybuchu tak zwanej wojny opiumowej. Operacje morskie ukazały bezużyteczność chińskich łodzi w walce z brytyjskimi okrętami wojennymi. Skutkiem przegranej Chin było zajęcie przez Anglików Hongkongu i wprowadzenie wojska do kilku chińskich portów. Na mocy układu w Nankinie ( 1842 rok ), Chińczycy mieli zapłacić wysoką kontrybucję. Bezpośrednim skutkiem wojny opiumowej stała się gospodarcza penetracja cesarstwa chińskiego. Otwarcie chińskich portów dla angielskich towarów spowodowało, że w ślad za Anglią poszły inne państwa imperialne: Francja, Rosja, Niemcy, a później Stany Zjednoczone i Japonia. Wymusiły one na Chinach podpisanie kilku nierównoprawnych traktatów ( tak zwane układy kagańcowe ), które naruszały suwerenność tego państwa. Nie mogąc całkowicie zawładnąć olbrzymim terytorium chińskim, do początku XX wieku kraje europejskie anektowały znaczne jego obszary. Angielsko - francuska interwencja w latach 1858 - 1860 zakończyła się okupacją Pekinu i otwarciem kolejnych portów Europejczykom. Rosja objęła w posiadanie ziemie leżące nad rzeką Amur oraz część prowincji Sikiang ( Kraj Ussuryjski ). Pod protektoratem Japonii znalazła się Korea; od Chin oderwany został Tajwan ( 1859 rok ). Brytyjczycy przejęli kontrolę nad Tybetem ( od 1904 roku ), Niemcy, Francja i Rosja * wydzierżawiały * kolejne porty chińskie ( 1898 rok ). W rękach Brytyjczyków znalazła się Birma, a większość Indochin zajęli Francuzi. Państwaeuropejskie zajęły tym samym terytoria tradycyjnie należące do chińskiej strefy wpływów. Istniejąca sytuacja rodziła niezadowolenie mieszkańców Chin. Upadł autorytet rządzącej dynastii mandżurskiej Cing, pogłębiła się korupcja urzędników, wzrosły podatki. Chłopi, żyjący w skrajnej nędzy, wystąpili przeciw feudałom. Było to tak zwane powstanie tajpingów ( 1851 - 1864 ). Przywódcą chłopskich powstańców został wiejski nauczyciel. Domagał się równego podziału ziemi, widział potrzebę odrodzenia religijnego i obrony Chin przed obcokrajowcami. W dolinie rzeki Jangcy utworzono powstańcze Niebiańskie Królestwo Wielkiego Pokoju. Chcąc stłumić powstanie cesarz musiał zwrócić się o pomoc do Europejczyków. W 1864 roku ruch tajpingów załamał się. Jego skutkiem było rozbudzenie nacjonalizmu chińskiego, który odżył w powstaniu bokserów ( 1899 - 1901 ). Nazwa powstania wzięła się od określenia Pięść w Imię Sprawiedliwości i Pokoju, nazwy jednej z organizacji chińskich. Rozruchy, w czasie których zginęło kilkuset cudzoziemców powstały na podłożu niechęci do grabieżców z Europy, wykupujących ziemię i budujących linie kolejowe. Powstanie zostało stłumione przez międzynarodowe siły, złożone z żołnierzy japońskich, rosyjskich, brytyjskich, amerykańskich, francuskich i niemieckich. Cudzoziemcy otrzymali nowe koncesje, a Chiny musiały zapłacić wielkie odszkodowanie. Powstanie bokserów przyczyniło się do dalszego osłabienia rządów cesarskich. Wprawdzie dwór próbował podjąć reformy, ale przyszły one za późno. Na południu rozpoczął się nowy ruch, lepiej zorganizowany i mający poparcie chińskiej armii. Na jego czele stanął Sun Jat - sen - lekarz i rewolucjonista. Ogłosił on trzy zasady, będące programem politycznym. Były to: jedność narodu chińskiego, demokratyczno - republikańska forma rządów i podział ziemi między chłopów. Stały się one programem rewolucji, która wybuchła w 1911 roku. W jej następstwie upadła dynastia mandżurska, a rok później Chiny stały się republiką. Po krótkich rządach Sun Jat - sena w 1912 roku prezydentem został Juan Szy - kaj. Okrojone terytorialnie Chiny nadal pozostały ściśle uzależnione od obcego kapitału. Ze względu na wyspiarskie położenie do połowy XIX wieku Japonia była ziemią prawie nieznaną Europejczykom i Amerykanom. Państwo pozostawało w izolacji, w wyniku czego długo utrzymywały się w nim skostniałe struktury społeczno - ekonomiczne i polityczne. Japonią rządziła grupa feudałów na czele z wodzem armii - szogunem. Sprawował on faktyczne rządy w imieniu cesarza. Ważną rolę w życiu Japończyków odgrywała religia sinto - integrująca naród. Podstawę jej doktryny stanowiła silnie akcentowana więź Japończyków z państwem i cesarzem - uważnym za syna nieba. Nakazem religijnym było przyczynianie się każdego z członków wspólnoty religijnej do pomyślności narodu i państwa. Te zaś uosabiał cesarz, któremu oddawano cześć boską. Los Chin był ostrzeżeniem dla wyspiarskiego państwa tym bardziej, że na wody japońskie także zaczęły docierać okręty europejskie. Japończycy próbowali przeciwstawiać się zagrożeniu nie zezwalając cudzoziemcom schodzić na ląd. Sytuacja zmieniła się, gdy Stany Zjednoczone wysłały do Japonii silną eskadrę morską pod dowództwem komandora Perry ego. Wpłynął do zatoki Edo w 1853 roku z zadaniem * wynegocjowania * otwarcia portów japońskich. Wymuszona na Japonii zgoda na otwarcie dwóch portów japońskich dla amerykańskich okrętów pociągnęła za sobą podpisanie traktatów z innymi krajami. Stworzyło to perspektywy kontaktów ze światem, zmuszając Japonię do przyjęcia europejskiego wyzwania cywilizacyjnego. W samym państwie japońskim narastała opozycja wobec istniejącego układu politycznego, który wyrażała władza szoguna. Trzonem tej opozycji była grupa młodych samurajów ( rycerzy ), widząca zagrożenie ze strony cudzoziemców. Grupa ta chciała reform państwowych, podobnie jak warstwa kupiecka. W Japonii dobrze rozwijały się miasta, a w nich rzemiosło i handel, działały banki. Bankierzy zdobywali kontrolę nad gospodarką, która coraz wyraźniej nabywała cech gospodarki kapitalistycznej. Wszystko to przyśpieszyło w Japonii bunt przeciw władzy szoguna. W styczniu 1868 roku oddziały rebeliantów otoczyły pałac cesarski i obaliły dotychczasową władzę. Proklamowano przywrócenie rządów cesarza, którym został 15 - letni Mutsuhito. W jego imieniu powołano rząd. Utworzono jednolitą administrację. Wydarzenia
Wiosna Ludów - lokalizuje w czasie Wiosnę Ludów (1848-1849) - lokalizuje w przestrzeni państwa, w których doszło do wystąpień Wiosny Ludów - identyfikuje postacie Ludwika Napoleona Bonaparte (Napoleona III), Franciszka Józefa I, Józefa Bema - omawia przyczyny Wiosny Ludów - przedstawia skutki Wiosny Ludów - lokalizuje w czasie
Maciej Pinkwart Historia Słowaków Od autora Jeden z wydawców, dla którego robiłem konsultację i uzupełnienia pewnej książki o Słowacji, zapytał mnie czy Słowacy mieli jakąś własną historię przed 1993 rokiem... No bo przecież najpierw byli częścią Węgier, potem częścią Czechosłowacji, więc jakby nic swojego w historii nie mieli... Uproszczenie jest młodszym bratem kłamstwa. Na spotkaniu z miłośnikami Tatr słyszałem zaś argument w dyskusji o uprzystępnianiu szlaków po słowackiej stronie, że to niesprawiedliwe, że Słowacy mają aż cztery piąte Tatr, bo po prawdzie to Słowacja była kiedyś częścią Polski, a mianowicie za czasów Chrobrego... Musiałem wyciągnąć wtedy argument o tym, że Kraków kiedyś – i to długo przed Chrobrym - był częścią Państwa Wielkomorawskiego, którego stolica była wtedy w słowackiej Nitrze... W dyskusjach o Spiszu często sięga się do słynnego traktatu zastawnego Jagiełły, który to akt rzekomo oddawał Polsce część Spisza.... W pierwszej sprawie nieprawda, w drugiej sprawie nieprawda, w trzeciej sprawie nieprawda... A o innych, tych prawdziwych relacjach między naszymi krajami i narodami mówi się jeszcze mniej. Ilu z nas uświadamia sobie fakt, że mamy na południe od Tatr sąsiada o udokumentowanych historycznie dziejach blisko 3 stulecia dłuższych do naszych własnych? Dziejach ciekawych, niekiedy nieszczęśliwych, pełnych nieoczekiwanych zwrotów akcji, z interesującymi bohaterami, a w dodatku rzeczywiście powiązanych z historią Polski i największych potęg europejskich... Po prostu mało o sobie wiemy – może jesteśmy za blisko, bo jak się wydaje w polskich szkołach więcej możemy się dowiedzieć o historii Francji czy Hiszpanii niż Słowacji. By więc ten „barierę bliskości” pokonać – napisałem ten szkic, może przyda się do lepszego zrozumienia siebie nawzajem. Nech sa pači! Maciej Pinkwart Nowy Targ-Kieżmark, 27 listopada 2005 Słowacja prehistoryczna i antyczna Większa część terenu Słowacji zamieszkana była od paleolitu. Rozproszone osady ludzi pierwotnych znajdowały się w rejonach podgórskich i na równinach Środkowej i południowej Słowacji. Najstarszy ślad bytności hominidów (kto wie, może najstarszy w Europie) znaleziono w trawertynowych jaskiniach Drevenika, w pobliżu Zamku Spiskiego fragmenty czaszki pitekantropa w warstwach z przełomu trzeciorzędu i czwartorzędu. W Ganowcach koło Popradu odnaleziono trawertynową skamielinę mózgu Neandertalczyka sprzed 30 tys. lat. Osadnictwo w rejonach najważniejszych miast Słowacji (Bratysława, Nitra, Lewocza, Bańska Bystrzyca i in.) trwało bez przerwy aż do okresu kultury lateńskiej i puchowskiej, lecz oczywiście nie miało żadnych form organizacji plemiennej. Pierwsze zorganizowane grupy ludności przyszły na Słowację z zewnątrz. W IV wieku przed naszą erą z północnego zachodu napływają Celtowie, którzy opanowują znaczną część Słowacji (także Śląska i Małopolski).W I w. naszej ery wypiera ich germańskie plemię Kwadów. Ich wódz, Wanniusz, w połowie pierwszego stulecia zakłada tu zależne od Rzymu państwo. Suwereni wkrótce jednak upominają się „o swoje” i w II w. Rzymianie zajmują południową i środkową Słowację. W 172 r. cesarz Marek Aureliusz tworzy na terenie Słowacji rzymską prowincję Sarmację. Pod koniec lat 70-tych drugiego wieku rzymscy legioniści na pewno stacjonują w Trenczynie, o czym świadczy oglądany i dziś napis rzymski z 179 roku. Pierwsi Słowacy na Słowacji W V i VI w. ze wschodu napływają na te tereny pierwsze plemiona słowiańskie, spychane na zachód przez Hunów i Awarów. Słowianie zajmują początkowo rejon środkowego Dunaju i obydwa brzegi Morawy. Dalszą ich penetrację na zachód powstrzymują germańscy Frankowie. Jednak początki słowiańskiej państwowości wiążą się z kupcem pochodzenia frankońskiego, o celtyckim imieniu Samo. Ów poddany króla Chlotara II w 623 roku wybrał się z większą karawaną kupiecką na handel w okolice Dunaju, powodowany chęcią zysku ze sprzedaży broni uczestnikom trwającego wówczas konfliktu między azjatyckimi Awarami a Słowianami, których frankońscy kronikarze nazywali Vinidi, lub Veneti. Samo wraz ze swymi ludźmi porzuca tu kupieckie rzemiosło i zamiast sprzedawać miecze - używa ich w dobrej sprawie, stając po stronie Słowian. Jego dzielność, a i mądrość sprawiają, że zostaje wybrany wodzem ich plemienia, a wkrótce tworzy silny związek plemienny, obejmujący tereny dzisiejszej Bratysławy, oba pobliskie brzegi Dunaju i Morawy oraz okolice Nitry. Utrzymuje początkowo dobre stosunki - zwłaszcza na polu gospodarczym - ze swoją dawną ojczyzną, królestwem Franków. Jednak w 631 roku od dość przypadkowego incydentu (napad na kilku kupców frankońskich) rozpoczyna się ostry konflikt zakończony wojennym starciem pod Wogastyzburgiem, kiedy to Słowianie pokonują wojska sławnego króla Franków - Dagoberta. Do państwa Sama wkrótce przyłącza swoje włości władca Słowian serbskich - Derwan, również wojujący z Frankami. Samo panuje 35 lat, a po jego śmierci wypierani przez Awarów Słowianie przenoszą się na drugą stronę Dunaju i nieco na północ, skupiając się wokół głównego ośrodka, jakim staje się Nitra. Słowacy w Państwie Wielkomorawskim W IX w. w zjazdach Rzeszy biorą udział pierwsi Słowianie. Pierwszym znanym z nazwiska Słowakiem staje się książę Prybina, który ok. 830 zakłada państwo ze stolicą w Nitrze i włada większą częścią zachodniej Słowacji. W tym samym czasie arcybiskup Salzburga Adalrám poświęca w Nitrze pierwszy chrześcijański kościół. Tym samym Słowacja staje się najstarszym chrześcijańskim krajem zachodniosłowiańskim. Imperium Prybiny trwa jednak zaledwie kilka lat, bowiem na zachodzie rośnie w siłę Państwo Wielkomorawskie, którego władca, książę Mojmir, w latach 833-836 zdobywa Nitrę. Prybina wraz z synem ratuje się ucieczką i oddaje pod opiekę króla Ludwika Niemieckiego, który ustanawia go swoim wasalem i nadaje księstwo w Panonii. Mojmir rozszerza Wielką Morawę na zachód, ale w ramach państwa Księstwo Nitrzańskie zachowuje swoją odrębność. W połowie IX w. następca Mojmira, Rościsław (Rastislav) doprowadza swoje państwo do rangi europejskiej potęgi politycznej, militarnej i kulturalnej. Stolicą jest Dziwin (Divin) lub Nitra. Po Rościsławie w 870 r. władzę obejmuje udzielny książę Świętopełk (Svätopluk), który w zamku nitrzańskim tworzy swoją rezydencję. Pracę apostolską na terenie Wielkiej Morawy podejmuje św. Metody, któremu pomaga Słowak Gorazd. Metody zostaje biskupem pannońsko-morawskim, jego następcą jest Gorazd. Świętopełk panuje do 894 r. i za jego czasów Państwo Wielkomorawskie obejmuje Słowację, Czechy, Pannonię i kraj Wiślan. Powstają pierwsze związki Słowacji z Krakowem: pierwszy kościół na Wawelu, pod wezwaniem św. Feliksa i Adaukta jest wzorowany na kościele w Chraście nad Hronem, pierwszy biskup krakowski ma słowackie imię Prohor. Pod koniec IX w. potęga Wielkiej Morawy słabnie. Nad Dunajem pojawiają się koczownicze plemiona Madziarów, od zachodu naciskają Germanowie. Powstaje i umacnia się Państwo Czeskie, kierowane przez Przemyślidów. Ostatnim władcą w Nitrze jest, panujący od 894 r. Mojmir II, który utrzymuje się przy władzy zaledwie przez kilka lat. Z początkiem X w. Państwo Wielkomorawskie upada. Między Madziarami a Polakami W X w. tereny Słowacji stają się terenem starć między naciskami wojowników czeskich, którzy zagarniają część schedy po Wielkiej Morawie, a nacierającymi od południa Madziarami. Ci ostatni okazują się silniejsi i Słowacja od Dunaju po Tatry dostaje się pod ich panowanie. Powstaje Państwo Węgierskie, kierowane przez dynastię Arpadów i jej założyciela - księcia Gejzę (972-997), z pierwszym arcybiskupstwem w Ostrzyhomiu (Esztergom), będącym być może kontynuacją kościelnej organizacji wielkomorawskiej. W tym samym czasie powstaje Państwo Polskie z pierwszym arcybiskupstwem w Gnieźnie. Z końcem X wieku wpływy polskie sięgają na teren północnej i wschodniej Słowacji. Drugą żoną Bolesława Chrobrego jest córka Gejzy. Jej brat, Stefan I, zawiera z Chrobrym sojusz wieczystej przyjaźni, który jednak przetrwa tylko kilka lat. Arcybiskupem Ostrzyhomia zostaje Astryk-Anastazy, Niemiec, przyjaciel i uczeń św. Wojciecha, opat jednego z polskich klasztorów, który wysłany przez Chrobrego do papieża po koronę dla niego, przywiózł ją Stefanowi węgierskiemu. W r. 1000 dawni „wieczyści przyjaciele” Bolesław Chrobry i Stefan I rozpoczynają wojnę. Chrobry zajmuje Słowację aż po Dunaj i Cisę. Imperium rozpada się jednak jeszcze za życia Bolesława. W okolice Nitry przybywa z Opatowca - Zakliczyna nad Dunajcem św. Świerad (Andrzej), na Słowacji znany jako Svorad, który prowadzi tam działalność zakonną i misyjną wraz z uczniem, św. Stojsławem (Benedyktem). Św. Svorad zostaje głównym patronem Słowacji. Na teren Słowacji i południowej Polski zaczynają napływać pierwsi koloniści niemieccy. Chrobry, zajęty sprawami tworzącego się państwa polskiego i wojnami na wschodzie nie utrzymuje zdobyczy terytorialnych na południu i w 1017 wojska Stefana I odzyskują południową Słowację. Ten stan rzeczy trwa do końca XI stulecia. Wg dokumentu cesarza niemieckiego Henryka IV, wystawionego w 1086 r. dla biskupstwa praskiego, prowincja „Wag”, wraz z Tatrami, należy do ziemi krakowskiej. Granica polsko-węgierska przebiega wówczas działem wodnym między Popradem a Hornadem. Dla jej obrony węgierski król Władysław I Święty tworzy linię 14-tu osad tzw. Kopijników Spiskich. Węgrzy obejmują w posiadanie Dolny Spisz i Rudawy. Dolina Popradu jest stopniowo kolonizowana przez ludność polską, napływającą z Sądecczyzny. W 1108 r. Bolesław Krzywousty wydaje za mąż córkę Judytę za Stefana, syna króla węgierskiego Kolomana, dając jej jako posag ziemię spiską w górnej części dorzecza Popradu. Część historyków kwestionuje ten fakt twierdząc, że ta część Spisza odpadła od Polski w 1145 r., jako ekwiwalent za pomoc, udzieloną Mieszkowi III przez Gejzę II. Przy Polsce do początków XIV w. pozostaje okręg podoliniecki, w myśl schematyzmów kościelnych należący do diecezji krakowskiej. Słowaccy historycy zaprzeczają temu twierdząc, że już od XII w. Spisz i Szarysz należały do węgierskich Arpadów, a pretensje biskupów krakowskich są uzurpacją. Osadnictwo niemieckie W I połowie XII w., niejako sankcjonując istniejącą już praktykę, król Gejza II sprowadza na Słowację niemieckich osadników, głównie z Saksonii. Niemiecka kolonizacja przybiera na sile, szczególnie na Spiszu. Powstaje społeczność „Sasów Spiskich”, która przez 800 lat w zasadniczy sposób przyczyniać się będzie do rozwoju kilku regionów północnych Węgier. Rozwija się przemysł górniczy i hutniczy, powstają miasta „bańskie”. Najbogatszym miastem Słowacji staje się Kremnica - ośrodek wydobycia złota. W 1241 r. na tereny Węgier i Słowacji wkraczają Tatarzy, mszcząc się za to, że władze Węgier popierają walczących z nimi Kumanów (Połowców). Choć najazd trwa niewiele ponad rok, po przejściu hord tatarskich większość terenów Słowacji zostaje całkowicie spustoszonych. Wymarłe miasta, opuszczone wsie, miejsca po dawnych osadach są od nowa kolonizowane, głównie przez niemieckich osadników, sprowadzanych staraniem węgierskich rodzin Berzeviczych, Mariassych i Görgöyów. W ciągu zaledwie kilkudziesięciu lat powstaje na spalonej ziemi kilkadziesiąt niemieckich miast, a dochody skarbu królewskiego niepomiernie rosną. W 1271 r. król Stefan V zezwala na stworzenie z 24 spiskich miast niemieckich osobnej prowincji ze stolicą w Lewoczy, zarządzanej przez „komesa saskiego”. W początkach XIV w. do prowincji należą już 43 miasta. Walki wewnętrzne Wywodząca się z koczowniczych plemion madziarskich węgierska dynastia Arpadów korzystała z wiedzy i organizacji niemieckich osadników i pozostawiała im w zasadzie wolną rękę kolonizacji znacznej części Słowacji. Ale flirtowali również z azjatyckimi koczownikami kumańskimi i to niekiedy w sensie jak najbardziej dosłownym. Z córką jednego z wodzów Kumanów, Elżbietą żeni się węgierski król Stefan V, a jej syn Władysław IV nie reaguje na coraz agresywniejszą penetrację Połowców w terenie zarządzanym przez Węgrów. Władza królewska zresztą pod koniec XIII wieku słabnie coraz bardziej. Na Słowacji coraz częściej dochodzi do potyczek zbrojnych z Azjatami, a rolę obrońców przejmują lokalni możnowładcy, którzy usamodzielniają się coraz bardziej od króla. Zachodnia i środkowa część kraju rządzona jest przez żupana z Trenczyna Matuša Čáka, tytułującego się „panem Wagu i Tatr”. Wschodnia pozostaje w rękach Amadeja Aby. To właśnie u niego znajdzie schronienie wygnany z Polski Władysław Łokietek. W 1291 r. prawa miejskie otrzymuje miasto Pozsony. Niebawem stanie się znane pod niemiecką nazwą Preszburg. Usytuowane na miejscu dawnej rzymskiej twierdzy Braslavburg, dopiero w 1918 roku otrzyma dzisiejszą nazwę - Bratysława. Jednak dla uproszczenia będziemy anachronicznie nazwy tej używać w całym okresie historycznym. W XIV w. Słowacja nadal jest terenem walk wewnętrznych oraz migracji - azjatyckich Kumanów tym razem zastępują ciągnący z Siedmiogrodu i Bałkanów osadnicy wołoscy, którzy przesuwają się wzdłuż łuku Karpat aż po Beskid Śląski. Rośnie potęga Matuša Csáka, który w ciągu 1308 r. zajmuje Spisz wraz z okręgiem podolinieckim. Jego wschodni rywal, Amadej Aba wdaje się w coraz ostrzejsze konflikty z mieszczanami koszyckimi, którzy wreszcie w desperacji zwabiają go w pułapkę i w 1311 r. zabijają. Jego sześciu synów domaga się interwencji króla Karola Roberta Andegaweńskiego, a gdy ten odmawia, zwracają się przeciw władzy królewskiej w sojuszu z Čákiem. Rok później dochodzi do jednej z najkrwawszych bitew w historii Słowacji, kiedy to pod Rozhanowcami (Rozgoniem) koło Koszyc wojska królewskie pokonują synów Amadeja Aby (dwóch z nich ginie na polu bitwy). Wojska Csáka spieszą na pomoc, ale docierają do Koszyc już po bitwie. Tylko nieco poturbowane, spieszą wraz z rodziną Amadejów do Polski, by pomóc w zdobyciu tronu polskiego Władysławowi Łokietkowi. W bitwie pod Rozgoniem zginęli również inni wielmoże, hrabia spiski Jordan z Hrhowa i Kokosz Berzeviczy. Potęga sobiepanów słowackich zostaje złamana i po latach wojen do północnej części kraju powraca spokój. Na Spiszu nadal rozwija się osadnictwo, prowadzone przez rody Berzeviczych i Görgöyów. Żupanem zostaje Filip Drugeth. Bardzo intensywnie rozwijają się w dalszym ciągu słowackie ośrodki górnicze, takie jak Bańska Bystrzyca, Bańska Szczawnica, Kremnica, Rużomberk, Gelnica, Spiska Nowa Wieś, Rożniawa. Między Polakami a Husytami Gdy po bezpotomnej śmierci polskiego króla Kazimierza Wielkiego, zgodnie z traktatem polsko-węgierskim tron na Wawelu obejmuje węgierski władca Ludwik - w 1374 r. nadaje polskiej szlachcie wiele przywilejów, przede wszystkim ekonomicznych. W zamian za przywileje szlachta polska wyraża zgodę na dziedziczenie polskiego tronu przez jedną z córek Ludwika. Ma nią być Maria, ale w końcu kontrahenci decydują się na Jadwigę. Pakt zostaje przyjęty w Koszycach na Słowacji. Ludwik Wielki umiera w 1382 r. nie pozostawiając męskiego potomka. Rozpoczynają się walki o tron, trwające kilka lat. W międzyczasie, w 1384 r. mająca ledwie 10 lat młodsza córka Ludwika, Jadwiga, zgodnie z paktem koszyckim, zostaje w Krakowie koronowana na władczynię Polski. Na opuszczony przez Ludwika tron węgierski łakomie spoglądają sąsiedzi z zachodu. W 1386 roku 12-letnia Jadwiga zostaje zmuszona do zamążpójścia za litewskiego księcia Jagiełłę i jeszcze w tym samym roku wraz z mężem i szwagrem Witoldem wyjeżdża do położonej po „węgierskiej” stronie Dunajca Spiskiej Starej Wsi, gdzie reprezentujący interesy polskie dwaj Litwini i Węgierka spotykają się z elektorem brandenburskim Zygmuntem z dynastii Luksemburskiej, mocno zainteresowanym wciąż opuszczonym tronem węgierskim. Paradoksalnie, to właśnie Zygmunt był w tym gronie jedynym dziedzicem polskiej krwi królewskiej, był bowiem w prostej linii prawnukiem Kazimierza Wielkiego... Był też powinowatym polskiej pary królewskiej, bowiem rok wcześniej w mocno romantycznych okolicznościach poślubił Marię – starszą siostrę Jadwigi, tę która pierwotnie miała zostać władczynią Polski. Musiał ją bowiem Zygmunt wyswobodzić z więzienia, w jakim trzymali ją węgierscy panowie, chcący wydać ją za mąż za kuzyna, księcia Neapolu Karola Małego. Luksemburczykowi sprzyjali panowie zachodniej Słowacji i oni to umożliwili mu odbicie narzeczonej. Rok później zostaje koronowany na króla Węgier, mimo sprzeciwu części Słowaków, którzy zmienili opcję i na zjeździe szlachty w Topolczanach wybrali na króla Władysława Jagiełłę - jako męża innej węgierskiej księżniczki. Wybór ten nie jest jednak akceptowany i do władzy dochodzi szwagier Jagiełły. Zygmunt Luksemburski, mimo iż wielokrotnie stawał przeciw Jagielle dyplomatycznie a nawet orężnie - okaże się wnet jednym z największych polityków Europy, sięgając po najwyższy zaszczyt - zostanie cesarzem rzymskim narodu niemieckiego. Jego stosunki z Polakami będą ambiwalentne i choć zasadniczo będzie popierał wrogich Polsce Krzyżaków - będzie to rozumiane jako przejaw jego pasji ewangelizacyjnej z jednej strony, a z drugiej - jako stawianie na Europę Zachodnią, której rycerstwo w większości wiązało się właśnie z zakonem rycerzy Panny Marii. Na przełomie XIV i XV w. właścicielem wielkiej części terenów zachodniej i środkowej Słowacji, a także w Siedmiogrodzie zostaje zausznik Zygmunta, Polak Ścibor ze następnych wiekach będzie to częsty przypadek, kiedy to polscy wielmoże pozostawać będą w służbie władców węgierskich, realizując swoje ambicje przede wszystkim na terenie Słowacji. Po bitwie grunwaldzkiej, w której popierani przez Luksemburczyka rycerze z czarnymi krzyżami doznają klęski, Jagiełło chce przeciągnąć szwagra na swoją stronę - bitwa wszak nie rozstrzygnęła jednoznacznie kwestii krzyżackiej. Król Węgier także widzi, że rosnący w potęgę sąsiad także powinien być raczej sojusznikiem, niż wrogiem. W 1412 r. obaj monarchowie siadają do rokowań - najpierw w Starej Lubowli, potem w Koszycach, wreszcie w Zagrzebiu. Moment jest dla Polski sprzyjający - Zygmunt pilnie potrzebuje pieniędzy na przygotowywaną wojnę z Wenecją, co ma przygotować kolejna krucjatę do Palestyny. Mimo kontrowersji i swarów (jak to w rodzinie...), Jagiełło pożycza Luksemburczykowi 37 tysięcy kop groszy praskich pod zastaw 16 miast spiskich. Są to: Stara Lubowla z zamkiem i podgrodziem, Gniazda i Podoliniec oraz Spiska Biała, Straże, Lubica, Ruskinowce, Twarożna, Wierzbów, Spiska Nowa Wieś, Spiskie Podgrodzie, Spiskie Włochy, Poprad, Spiska Sobota, Maciejowce, Wielka. Traktat sygnowany jest 8 listopada w Zagrzebiu, pieniądze wypłacono na zamku w Niedzicy. Z zastawionych miast utworzono starostwo grodowe z siedzibą w Zamku Lubowelskim i z formalną stolicą w Spiskiej Nowej Wsi. Zastawione miasta pozostaną w polskiej administracji do 1769 r. Warto dodać, że zastaw ów nie oznaczał przekazania Polsce owych miejscowości we władanie, a jedynie w administrowanie ich dochodami: pozostawały one częścią Królestwa Węgier, były nadal (mimo pojawiających się niekiedy kontrowersji) w węgierskich schematyzmach kościelnych, a ich mieszkańcy w większości wypadków nie czuli większego związku z Polską niż przed zastawem. Dochody z zastawu dostawały się Polsce jako zabezpieczenie finansowe długu Węgier. Niemniej jednak chytre posunięcie Jagiełły i jego doradców pozwoliło na to, by przez ponad 350 lat Polska obecność na Spiszu była stale widoczna. W latach 1431-33 ziemie słowackie doznają najazdu husytów, którzy nacierają z terenów Polski i niszczą klasztory kartuzów w Lechnicy i Klasztorisku, opactwo cysterskie w Spiskim Szczawniku, klasztor bożogrobców w Lendaku, a także Spiską Kapitułę, Kieżmark i wiele mniejszych miast. Walki religijne niewiele odbiegają okrucieństwem od 200 lat wcześniejszych wojen z Tatarami. Po śmierci Zygmunta w 1437 r. i krótkim panowaniu jego zięcia Albrechta Habsburga, w 1440 r. Władysław III Jagiellończyk (późniejszy Warneńczyk) zostaje koronowany na króla Węgier. W tym samym roku, w tym samym miesiącu, ten sam biskup koronuje na króla Węgier ledwie rocznego syna Albrechta - także Władysława. Wdowa po Albrechcie, królowa węgierska Elżbieta z zaledwie rocznym królem Władysławem Pogrobowcem uciekają do Bratysławy. Tutaj przy pomocy finansowej cesarza Fryderyka III Habsburga i z poparciem niektórych miast słowackich wynajmuje czeskiego kondotiera Jána Jiskrę z Brandysa, który osiada na zamku zwoleńskim i wkrótce podbija dla Pogrobowca całą Słowację. Władysław III zatem władał Polską i Węgrami naddunajskimi, Jiskra zaś w imieniu Władysława Pogrobowca - dzielącą te ziemie Słowacją. Tymczasem w 1443 r. z inspiracji papieża Eugeniusza IV wybucha wojna z Turcją. Wojska węgierskie i polskie początkowo odnoszą zwycięstwa dzięki zawieszeniu broni z Jiskrą i talentowi dowódczemu naczelnego wodza Jána Hunyadyego. Król zwołuje sejm w Budzie w celu uregulowania stosunków w państwie, ale dochodzi do zamieszek między szlachtą węgierską a słowackimi głównie stronnikami okrutnego Pongráca z Liptowskiego Mikulasza, skutkiem czego Jiskra zrywa obrady. Na froncie tureckim sprawy przybierają fatalny obrót - w 1444 roku w czasie bitwy pod Warną traci życie król Polski i Węgier - Władysław Jagiellończyk. Jedynym władcą zostaje więc czteroletni Pogrobowiec, ale rządy praktycznie sprawuje Jan Hunyady, a w części miast - Jiskra. Jak wiadomo, o „bratnią pomoc” łatwo poprosić, ale trudno z niej zrezygnować, bowiem Władysław Pogrobowiec jest formalnie królem, ale jego kondotier ani myśli opuścić odbitych rzekomo dla władcy terenów. W połowie XV w. Na domiar złego czeski rycerz praktycznie traci kontrolę nad swoją armią i maruderzy, wspierani przez zbiegłych chłopów słowackich i polskich, a także część szlachty, tworzą zbójnickie bandy „bratrzyków”, które z czasem opanowują kilkadziesiąt zamków i posiadłości. Po śmierci Pogrobowca rozpada się istniejąca od czasów Luksemburczyka unia personalna czesko-węgierska. Tron w Pradze obejmuje Jerzy z Podiebradu, a stany węgierskie w 1458 r. obwołują królem syna Jána Hunyadyego - Macieja Korwina (tak nazywanego od kruków - corvus - w herbie). W bitwie pod Bodrogiem w Szaryszu Korwin pokonuje duże siły bratrzyków. Ich niedobitki będą działać do 1467 r., choć sam Jiskra już w 1462 roku zawrze z Korwinem porozumienie w Vacovie i za odszkodowanie 40 tys. dukatów i majątek w Siedmiogrodzie opuści wreszcie Słowację. Na Słowację powraca względny spokój. Rodzinne kłótnie Jagiellonów, pierwsza inwazja turecka Dwór Korwina mieści się w Budzie i od czasu, gdy król pojął za żonę (drugą już...) księżniczkę Neapolu Beatrycze - jest znaczącym humanistycznym ośrodkiem we włoskim stylu. W 1465 r. Maciej zakłada uniwersytet w Bratysławie (Academia Istropolitana), z czterema wydziałami: artystyczno-filozoficznym, teologicznym, lekarskim i prawniczym. Uczelnia jednak nie przetrwała swojego założyciela. Na łożu śmierci Jerzy z Podiebradu ustanowił swoim następcą na tronie czeskim Władysława Jagiellończyka, ale Korwin zamierzał zbrojnie zająć tron swego byłego teścia, co jednak uniemożliwili mu czescy wojacy. W 1471 Władysław zostaje królem czeskim, a część węgierskich i słowackich panów z arcybiskupem Ostrzyhomia Janem Witeziem odwraca się od Korwina (uważając go za uzurpatora, i to w dodatku pochodzącego z nieprawego łoża, mówi się bowiem, że jego prawdziwym ojcem był Zygmunt Luksemburski) i oferuje koronę Węgier młodszemu z braci Jagiellonów - Kazimierzowi, wówczas 13-letniemu. Wojsko polskie wkracza na Słowację, Kazimierz dociera do Nitry, ale dotychczasowi protektorzy odwracają się od niego, a Korwin zawiera pokój z arcybiskupem Viteziem. W 1474 r. Polska i Węgry podpisują pokój w Spiskiej Starej Wsi. Gdy w 1490 roku w Wiedniu umarł Maciej Korwin, podobno po zjedzeniu nieumytej figi, naród Słowacji i węgierski pogrążył się w żałobie, bo - jak mówiono - z dobrym królem Maciejem umarła w kraju sprawiedliwość. Na bezbronny kraj znów najeżdżają obce armie dążące do osadzenia na opustoszałym tronie swojego kandydata. Pechowo - obydwaj kandydaci byli... Polakami. W dodatku - rodzonymi braćmi. Węgierscy magnaci obrali królem monarchę czeskiego - Władysława Jagiellończyka, natomiast zbuntowana przeciwko nim niższa szlachta zebrała się na sejmiku na polu zwanym po węgiersku Rakos (wymawia się rokosz...) opowiedziała się za jego bratem - Janem Olbrachtem. Ten z polskim wojskiem wkracza na Słowacje i dociera aż do Preszowa. 20 lutego 1491 - Władysław i Jan Olbracht podpisują pokój w Koszycach, na mocy którego Olbracht zrzeka się pretensji do korony węgierskiej w zamian za ziemie śląskie. Pozostaje jednak w Preszowie i pod pretekstem zwłoki w przekazaniu mu Śląska wznawia wojnę. Władysław podpisuje w Bratysławie umowę z cesarzem Maksymilianem, na mocy której Habsburgowie po wygaśnięciu węgierskiej linii Jagiellonów zyskują prawo do korony św. Stefana. Pod Preszów nadciągają wojska węgierskie pod dowództwem Stefana Zapolyi i 1 stycznia 1492 zadają Polakowi totalną klęskę, zapewniający tym samym bezpieczne panowanie... Polakowi. Władysław zostaje niepodzielnym panem Węgier. Jego nieudolne rządy wywołują bunty szlachty i wieśniaków, ale Jagiellończyk mocno trzyma się na tronie. Od 6 kwietnia do 7 maja 1494 w Lewoczy odbywa się tajny zjazd braci Jagiellonów: Władysława, króla Węgier, Jana Olbrachta, króla Polski, Zygmunta (późniejszego Starego) i Fryderyka, kardynała. Tematyka obrad do dziś nie została ujawniona, zapewne chodziło o politykę dynastyczną. Jednak z XVI wieku Jagiellonowie powoli schodzą z węgierskiej sceny politycznej. Po śmierci Władysława w 1516 jego syn Ludwik objął tron Czech i Węgier, ale nie zdążył wykazać się cechami przywódczymi - miał ledwie 10 lat, kiedy wstąpił na tron i 20, kiedy zginął w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W październiku 1526 r. na sejmie w Tokaju królem zostaje wybrany przez szlachtę magnat chorwacki, Ján Zápolya (w tradycji słowackiej - Zápolský). W tym samym czasie sejm magnatów w Bratysławie wybiera królem Ferdynanda Habsburga. Rozpoczyna się następna wojna domowa, która toczy się głównie na Słowacji. Dopiero po dwunastu latach w Wielkim Waradynie zawarty zostaje pokój, na mocy którego Zápolya otrzymuje wschodnią część Słowacji i Węgier, Ferdynand resztę Słowacji i zachodnie komitaty węgierskie. Zadziwiające układy dworskie: Ján Zápolya miał młodszą o 12 lat siostrę, Barbarę, która została ożeniona z polskim królem Zygmuntem I (kiedy jeszcze nie był Stary). Gdy zmarła w kwiecie swoich 20 lat, Zygmunt ożenił się ponownie po trzech latach wdowieństwa z Boną Sforza i miał z nią córkę Izabelę, z którą ożenił się z kolei jego były szwagier, Ján Zápolya.... Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. W 1540 r. Turcy opanowują środkowe Węgry ze stolicą Budą. Następuje podział królestwa: Zápolya utrzymuje Siedmiogród pod protektoratem tureckim, w środkowych Węgrzech rządzą Turcy, Słowacja i zachodnie Węgry pozostają w rękach Ferdynanda Habsburga. Arcybiskupstwo węgierskie przenosi się z Ostrzyhomia do Trnawy, stolicą zostają Koszyce, a Słowacja przejmuje większość funkcji państwa węgierskiego. Wojny religijne Zadziwiające, jak szybko Europa Zachodnia została uwiedziona przez surowe i proste tezy Marcina Lutra! Prawda, że grunt do reformacji został dobrze przygotowany przez Jana Husa, ale protestantyzm jak burza ogarniał co roku miliony nowych wyznawców. Sprzyjało temu, rzecz jasna, z jednej strony postępowanie hierarchii kościoła katolickiego, a z drugiej - zasada cujus regio ejus religio. Jednak słowaccy mieszczanie nie byli wprost zależni od jakiejkolwiek władzy i jej przekonań religijnych, kierowali się własnym rozumiem - zapewne także solidarnością z rodakami spoza Sudetów. W 1549 r. wschodnia część Słowacji przyjmuje luterańskie Confessio Pentapolitana, opracowane przez ucznia Lutra, rektora szkoły w Bardejowie, Leonarda Stöckla i przyjęte początkowo przez pięć największych miast regionu: Bardejów, Preszów, Lewoczę, Sabinów i Koszyce. Surowa odpowiedź kościoła katolickiego i popierających go katolickich Habsburgów nadeszła niebawem. W II połowie XVI w. Słowację ogarnia bolesny proces rekatolizacji. Na reakcje nie trzeba długo czekać. W 1604 r. wybucha protestanckie powstanie Štefana Bocskaya, który z poparciem trenczyńskiego żupana Štefana Illésházego i Turków opanowuje całą Słowację. W 1619 r. przeciw Habsburgom buntuje się siedmiogrodzki książę Gabor Bethlen. Na teren wschodniej Słowacji wkraczają „z bratnią pomocą” dla Habsburgów polskie oddziały lisowczyków. Protestanci słowaccy integrują się wokół księcia i rok później wybierają go w Bańskiej Bystrzycy na króla. Ale przewaga Habsburgów jest coraz większa i w 1622 r. Bethlen zawiera z oficjalnymi władzami pokój, zrzekając się tytułu króla, dożywotnio zatrzymując jednak część wschodniej Słowacji. Pokój jednakże nie trwa długo. Już w 1631 r. wybucha tam powstanie chłopskie, a trzy lata później Słowację zajmuje następny książę siedmiogrodzki, Juraj Rákóczy I, walczący z Habsburgami. Wojna będzie trwać kilkanaście lat, a nazwisko Rákóczego stanie się wręcz symbolem buntu wobec oficjalnych władz, i to przez dwa pokolenia. Pierwszą wojnę z Rákóczym kończy pokój w Linzu w 1645 r. Ponieważ jednak, zdaniem mądrzejszych przywódców Kościoła katolickiego, główny front walki z protestantami jest frontem intelektualnym, w 1635 w ramach rekatolizacji arcybiskup Peter Pázmány zakłada w Trnawie uniwersytet jezuicki. Jest to jedyna wówczas wyższa uczelnia na Słowacji - bratysławska Alma Mater Macieja Korwina rozpadła się półtora wieku temu. Na kolejny uniwersytet - tym razem założony w Koszycach - wypadnie czekać zaledwie ćwierć wieku. Tymczasem znów nadciągają chmury z południa. W 1663 r. Turcy najeżdżają ziemię słowacką, część kraju dostaje się pod okupację, nieudolna polityka władz wywołuje bunt ludności, krwawo stłumiony przez Habsburgów w 1671 roku. Ale spokój nie nastaje. Rok później na Orawie wybucha powstanie chłopskie, kierowane przez szlachetkę z Zemplina - Gašpara Pika. Znów następują represje i spirala przemocy rozkręca się. W 1678 r. skutkiem bezwzględnej rekatolizacji, której towarzyszy równie opresyjna polityka społeczna i karna jest następny bunt, tym razem kierowany przez Imricha Thőkőlego, pana na kieżmarskim zamku, popieranego przez Francję i Turcję oraz początkowo Polskę. Powstańcy zajmują niemal całą Słowację i sytuacja dla władzy staje się poważna. Cesarz Leopold I chce usunąć - przynajmniej pozornie - jedną z przyczyn buntów: religijną. W 1681 na sejmie w Soproniu gwarantuje swobodę wyznania szlachcie i mieszczaństwu, obiecuje też zwrot zagrabionych protestantom kościołów. Edykt cesarski gwarantuje także ograniczoną możliwość budowania nowych świątyń protestanckich i przynajmniej nominalnie zrównuje w prawach społecznych przedstawicieli obydwu wyznań. Cel zostaje osiągnięty - powstanie traci poparcie i na Słowację wraca spokój. Ale Thőkőly się nie poddaje. W 1682 r. oddaje się w opiekę Turkom, którzy znów przybywają zbrojnie z „braterską pomocą” i w Koszycach nadają mu tytuł węgierskiego króla i podejmują próbę zapewnienia mu możliwości panowania. Jest to oczywiście pretekst, służący do zapewnienia panowania wyznawcom proroka nad tą częścią Europy. W 1683 r. na Wiedeń kieruje się armia turecka pod przewodem Kary Mustafy. Król Polski Jan III Sobieski odstępuje od popierania Thőkőlego i za namową papieża podąża pod Wiedeń, gdzie pokonuje Turków. Thőkőly zostaje wyparty ze Słowacji, przez wojska Sobieskiego, których zwłaszcza litewska część mocno daje się we znaki ludności cywilnej Orawy i Poważa. Przez wiele dziesięcioleci wspomnieniem polskiej ekspedycji słowackie matki będą straszyć dzieci. Austriaccy generałowie likwidują resztki oporu powstańców Thőkőlego. Szczególnie spektakularną akcję przeprowadził w 1687 r. generał Anton Caraffa w Preszowie, nakazując stracić na rynku 24 obywateli, sprzyjających Thőkőlemu. „Preszowskie Jatki” zapewniają władzy upragniony spokój. By go utrwalić, sejm w Bratysławie znosi zasadę elekcyjności tronu węgierskiego - odtąd pozostawać ma on dziedzicznie w rodzinie Habsburgów. Pierwsze lata XVII wieku jednak znów przynoszą Słowacji wojnę: w 1703 r. na czele kolejnego buntu, mającego podłoże tak ekonomiczne, jak i religijne, staje František II Rákóczy, żupan szaryski. Walki toczą się głównie na Słowacji i kończą się w 1708 r. klęską kuruców Rákóczego pod Trenczynem i w 1710 r. w Romhány. Habsburgowie triumfują. Słowacki ruch narodowy Przeszło pół wieku później niepokoje ogarniają Polskę. Zagrożeni konfederacji barscy z częścią wojska pojawiają się na Słowacji, podobno przez Tatry, podobno przeciągając nawet lekkie armaty przez przełęcz Goryczkową koło Kasprowego Wierchu, co należy do ulubionych anegdot przewodników tatrzańskich. W każdym razie w 1769 r. w Preszowie znajduje schronienie Rada Generalności Polskiej Konfederacji Barskiej. Wywołuje to nieoczekiwany efekt: stacjonujące na terenie Spisza wojska cesarskie usuwają polskie załogi z zastawionych w 1412 roku miast. Ich dochody i administrowanie nimi powracają do Węgier, naturalnie bez zwrotu długu. 37 tysięcy kop groszy praskich diabli wzięli. Rok później, pod pretekstem wprowadzenia kordonu sanitarnego przed panującą w Polsce zarazą (czy chodziło o cholerę, czy o polityczne niepokoje?) granica pod bagnetami Austriaków przeskakuje Tatry: do Austrii włączone zostają starostwa nowotarskie, czorsztyńskie i sądeckie. W 1772 następuje pierwszy rozbiór Polski. W końcu XIX wieku na Słowacji budzą się idee narodowe. Zaczynają się od literatury, od działalności katolickiego księdza Antona Bernoláka, twórcy literackiego języka słowackiego. W 1793 r. w Trnawie powstaje Slovenské učené tovarišstvo, kierowane przez Bernoláka. Jego myśli rozwijać będzie w początkach XX wieku pisarz Ľudovit Štúr, a pierwszym ośrodkiem jego działalności stanie się liceum ewangelickie w Bratysławie. Słowacka samoświadomość narodowa będzie początkowo mieć charakter idei panslawistycznych, niewątpliwie w opozycji do coraz bardziej represyjnej polityki żywiołu niemieckiego i węgierskiego. Na wschodzie Słowacji w 1831 roku wybucha antyantyszlacheckie powstanie chłopskie, ogarniając najbiedniejsze rejony Zamplina, Szarysza, Spisza i Gemeru. Będzie to już ostatni większy bunt chłopski o charakterze społeczno-religijnym. Następnym rozruchom przywozić będą intelektualiści. Tymczasem w 1839 r. na zachodzie kraju uruchomiona zostaje pierwsza (konna!) kolej żelazna na trasie Bratysława - Trnawa - Sereď. Postępowi technicznemu towarzyszy postęp myśli politycznej. Wrzenie ogarnia całą Europę i dociera nad Dunaj. W 1848 w czasie Wiosny Ludów po wolność sięgają Węgrzy, ale żądając usamodzielnienia się od Austrii główny przywódca powstania Lajos Kossuth całkowicie pomija narodowe aspiracje Słowaków. A przecież idee uświadomienia narodowego, krzewione głównie przez Ľudovita Štúra, Michala Miloslawa Hodžę, ewangelickiego proboszcza w Liptowskim Mikulaszu, Josefa Milosława Hurbana, ewangelickiego proboszcza w Głębokiem i Štefana Marko Daxnera, adwokata w Tisowcu - dążą właśnie do likwidacji dominacji madziarskiej. 10 maja 1848 r. na wiecu w Liptowskim Mikulaszu uchwalone zostają polityczne żądania narodu słowackiego, dotyczące ograniczonej autonomii, swobód językowych i szkolnictwa narodowego. W osobnym punkcie Słowacy żądają wolności i sprawiedliwości dla Polaków z Galicji. We wrześniu 1848 wybucha antyhabsburskie powstanie Węgrów. Słowaccy przywódcy, żądając swoich praw narodowych, popierają Austrię przeciw Węgrom. 19 września 1848 w Myjawie Ľudovit Štúr ogłasza niepodległość narodu słowackiego i wydaje odezwę wzywającą rodaków do broni, głównie przeciw Węgrom. Powstanie zyskuje znikome poparcie, a Austriacy nie odwdzięczają się Słowakom za ich lojalność. Słowacja pozostaje częścią Węgier. Zatem do Sejmu Węgierskiego skierowane zostanie Memorandum Narodu Słowackiego, uchwalone 7 czerwca 1861 r. w Martinie (który wtedy nazywa się Turczański Święty Marcin) na wielkim zgromadzeniu Słowaków pod przewodem Jána Francisciego, według tekstu Štefana Marka Daxnera. Sejm nie rozpatruje go, bo zostaje rozwiązany przez cesarza Austrii. Ale Martin pozostaje stolicą myśli narodowej: w 1863 r. powstaje tu Macierz Słowacka (Matica Slovenská), której prezesem zostaje katolicki biskup Bańskiej Bystrzycy, Štefan Moyzes. W latach 70-tych XIX wieku Węgrzy przystępują do kontrofensywy. Rozwiązane zostają trzy gimnazja z językiem słowackim, władze zamykają i dokonują konfiskaty majątku Macierzy Słowackiej. Następuje szeroko zakrojona akcja madziaryzacji. Słowacy mogą działać politycznie jedynie w obrębie organizacji węgierskich. I tak w ramach powstałej w 1895 r. Węgierskiej Partii Ludowej ujawnia się kolejny twórca idei społeczno-narodowej, proboszcz z Rużomberka, ks. Andrej Hlinka. Szybko zyskuje sympatię i autorytet wśród ludu. 27 października 1907 przy poświęceniu kościoła w Czernowej pod Rużomberkiem tłum domaga się, by ceremonii dokonał ich rodak z Czernowej, właśnie ks. Andrej Hlinka. Niewinne zdawałoby się i czysto religijne żądanie wskutek uporu i niechęci władz przekształca się w demonstrację antyrządową, w czasie której żandarmi zabijają 14 Słowaków. Nastroje antywęgierskie i antyaustriackie ogarniają coraz większe rzesze obywateli. W przededniu wybuchu I wojny światowej coraz szersze poparcie zyskuje idea utworzenia wspólnego państwa Czechów i Słowaków, na bazie popularnego w obu krajach panslawizmu. Po 1914 r. poglądy takie głoszą na świecie czescy działacze emigracyjni: Tomaš Garrigue Masaryk (późniejszy prezydent), Edvard Beneš (późniejszy minister spraw zagranicznych i także prezydent) oraz Słowak Milan Rastislav Štefánik - wówczas młody astronom, osiadły we Francji (późniejszy generał). 25 października 1915 r. - emigranci słowaccy i czescy zawierają w Cleveland umowę o przyszłej państwowej współpracy czesko-słowackiej. W 1916 r. w Paryżu rozpoczyna działalność Czechosłowacka Rada Narodowa, z jako przewodniczącym i jako reprezentantem Słowaków. We Francji, Włoszech, Rosji i Ameryce powstają legiony czechosłowackie. 1 maja 1918 w Liptowskim Mikulaszu na wiecu obywatelskim pod przewodem doktora Vavrinca Šrobara przyjęte zostają postulaty samostanowienia dla narodu słowackiego. 19 X zostają ogłoszone w sejmie węgierskim, przy protestach posłów madziarskich, co zresztą nie ma już najmniejszego znaczenia. Czechosłowacja 30 maja 1918 w amerykańskim Pittsburgu zostaje zawarta umowa czesko-słowacka o utworzeniu wspólnego państwa, w którym każda ze stron miałaby zagwarantowane swobody narodowe, kulturalne i polityczne. 18 października 1918 w Waszyngtonie proklamowane zostaje powstanie niepodległej Republiki Czechosłowackiej. W kraju idea ta zyskuje natychmiast poparcie. 24 października 1918 w Martinie powstaje Słowacka Rada Narodowa z Matuszem Dulą na czele, która publikuje deklarację o odłączeniu się od Węgier i dobrowolnym złączeniu się z Czechami. 28 października 1918 pierwszy rząd Czechosłowacji - Wydział Narodowy obejmuje władzę w Pradze. Na Słowacji tylko nieliczni obywatele protestują przeciwko połączeniu z Czechami. 5 listopada 1918 z nielicznym wojskiem zajmuje przygraniczny Holicz i ogłasza się przewodniczącym rządu tymczasowego Słowacji. Czesi dość szybko zaprowadzają porządek. Inną próbę zmiany istniejącego porządku rzeczy podejmują Polacy. W listopadzie 1918 do „prezydenta Rzeczpospolitej Zakopiańskiej” - Stefana Żeromskiego dociera prośba ludności słowackiej przyznającej się do polskiego pochodzenia z prośbą o wzięcie pod obronę przed „inwazją czeską”. Znów przychodzimy z „bratnią pomocą”... Oddziały polskiej Kompanii Wysokogórskiej zajmują północny Spisz i Orawę. W styczniu 1919 r. pod naciskiem Entanty wojska polskie wycofują się. Na ich miejsce wkraczają wojska czeskie. W grudniu 1918 na żądanie Francji Węgrzy wycofują się z południowej Słowacji. Jeszcze 20 maja 1919 r. węgierska komunistyczna Armia Czerwona zaatakuje Słowację i zajmie Koszyce, Preszów, Bardejów, Michałowce, Bańską Szczawnicę i Zwoleń. 2 lipca podpisane zostaje zawieszenie broni, a wojska węgierskie wycofują się ze Słowacji. Konflikt z Polską o przebieg granic w rejonie Czadeckiego, Orawy i Spisza będzie trwał do 1938 r., zaś kontrowersje wokół węgierskiej mniejszości narodowej na Słowacji trwają do dziś. 19 grudnia 1918 r. pod kierunkiem ks. Andreja Hlinki reaktywowano Słowacką Partię Ludową (Slovenská ľudowa strana, tzw. ľudaci), która niebawem stanie się największą organizacją polityczną Słowacji, co uwidoczni się w czasie pierwszych wolnych wyborów w Czechosłowacji, 18 kwietnia 1920 r. Tymczasem władze centralne zostają całkowicie zdominowane przez Czechów, zwłaszcza po tajemniczej śmierci ministra wojny, generała Štefanika, który 4 maja 1919 zginął w katastrofie lotniczej koło Bratysławy. W kolejnych wyborach w 1925 większość słowackich mandatów w parlamencie Czechosłowacji zdobywa partia ks. Hlinki. Jednym z ministrów w rządzie koalicyjnym zostaje ludak, ks. Josef Tiso. Dziesięć lat później, w czasie ostatnich przed wojną wyborów w republice, największe sukcesy odnosi na Słowacji partia Hlinki, a w Sudetach - Partia Sudecko-Niemiecka. Premierem zostaje Słowak Milan Hodža. 19 grudnia 1935 r. nowym prezydentem zostaje Edward Beneš. W 1938 kryzys sudecki w Czechach powoduje wzrost tendencji nacjonalistycznych na Słowacji. Rokowania z ludakami, kierowanymi przez ks. kończą się 22 września 1938 r. deklaracją lojalności wobec Republiki. Dzień wcześniej pod wpływem presji Niemców i państw zachodnich w sprawie Sudetów rząd Hodžy podaje się do dymisji. 29 września 1938 r. przedstawiciele Anglii (Chamberlain), Francji (Daladier), Niemiec (Hitler) i Włoch (Mussolini) podpisują w Monachium decyzję o oddaniu Niemcom Sudetów. Dzień później przyjmuje ją rząd Czechosłowacji i podpisuje prezydent Beneš. Tego samego dnia Polska wystosowuje ultimatum w sprawie przekazania jej Śląska Cieszyńskiego. 1 października 1938 r. Niemcy zajmują Sudety, a na Słowacji dzielnicę Bratysławy Petrżalkę i pobliski Dewin. 2 października oddziały polskie przekraczają Olzę i bez walki zajmują Śląsk Cieszyński. Czecho-Słowacja Kryzys państwowy - a zarazem europejski - narasta. 4 października 1938 do dymisji podaje się prezydent Beneš. Jego następcą 30 listopada zostaje Emil Hácha. Powstaje II Republika, zwana Czecho-Słowacją. Korzystając z sytuacji, podnoszą głowę zwolennicy separatyzmu słowackiego. 6 października 1938 r. w Żylinie zostaje proklamowana autonomiczna republika Słowacji. Dzień później na czele rządu autonomicznego staje ks. Józef Tiso, przywódca Partii Słowackiej Jedności Narodowej, utworzonej z partii ludowych i mieszczańskich. Niebawem zorganizowana zostaje Gwardia Hlinkowska - lokalne wojsko słowackie. Chmury nad integralności terytorialną państwa gromadzą się coraz wyraźniej. Oddanie Niemcom Sudetów uruchomi zasadę domina, która obejmie najpierw Czecho-Słowację, a potem resztę Europy. 1 listopada 1938 r. jako pierwsza Polska zgłasza wobec Czechosłowacji roszczenia w sprawie pogranicznych rejonów Spisza i Orawy. Dzień później na mocy arbitrażu Włoch i Niemiec Węgry otrzymują cześć południowej Słowacji z Komarnem i Koszycami oraz część Ukrainy zakarpackiej z Użgorodem. Ultimatum Polski doprowadza 30 listopada 1938 do podpisania w Zakopanem umowy w sprawie przekazania jej 220 km2 terenów pogranicznych, w tym Jaworzyny Spiskiej. Separatyści słowaccy 18 grudnia 1938 przeprowadzają pierwsze wybory do sejmu słowackiego. Wygrywa je partia ludowa ks. Josefa Tiso, on też obejmuje władzę. Rząd w Pradze uznaje jednak wybory za nielegalne. 10 marca 1939 r. w Bratysławie pojawia się wojsko czeskie. Tiso przestaje być premierem. Pogodził się z tym i skrył w bratysławskim klasztorze, jednak po spotkaniu w Berlinie z Hitlerem i Ribentroppem, wobec groźby przekazania ziem słowackich Węgrom, postanowił ogłosić niepodległość Słowacji. Slovenský štat 14 marca 1939 sejm Słowacji, obradujący pod osłoną Gwardii Hlinkowskiej i niemieckich Ochotniczych Oddziałów Obronnych, ogłasza niepodległość kraju i prosi o opiekę Hitlera. Dzień później prezydent Czech Hácha podpisuje dokument podporządkowujący kraj Niemcom. Tego samego dnia Wermacht zajmuje Pragę, dokąd przyjeżdża także sam Hitler i nazajutrz proklamuje na Hradczanach „Protektorat Czech i Moraw”. Tymczasem Węgrzy rozpychają się dalej na południowym wschodzie. 20 marca 1939, zająwszy wcześniej Ukrainę Zakarpacką, wkraczają na teren wschodniej Słowacji i bombardują Spiską Nową Wieś. Trzy dni później Niemcy odpowiadają na prośbę Słowaków i obejmują nad ich państwem protektorat. Słowacja zobowiązuje się prowadzić wspólną z Niemcami politykę gospodarczą i zagraniczną i zgadza się na stacjonowanie na jej terytorium wojsk niemieckich. By zapewnić sobie pokój na wschodzie, Słowacy bez walki oddają Węgrom powiaty Sobrance i Snina. 21 lipca 1939 sejm przyjmuje konstytucję Republiki Słowackiej. Prezydentem zostaje ks. Josef Tiso, premierem Vojtech Tuka. Nowe państwo zostało uznane przez większość państw europejskich,w tym przez Polskę, a gratulacje dla ks. Tiso przesłał nowo wybrany papież Pius XII. Wybucha wojna. Niemcy, zyskawszy dostęp do Polski od „miękkiego podbrzusza”, wkraczają na jej tereny od strony Tatr. 2 września 1939 r. Słowacja wypowiada wojnę Polsce i w ograniczonym stopniu bierze w niej udział. Z końcem listopada 1939 roku niemiecka administracja terenów okupowanych przekazuje Słowacji w zarząd zagarnięte przed rokiem przez Polskę ziemie podtatrzańskie. W lipcu 1940 r. zostaje zawieszona konstytucja z 1939 r. Panującą ideologią staje się słowacki narodowy socjalizm, forsowany przede wszystkim przez premiera Tukę. Przejawia się to także w kulturze, kiedy obradujący w Tatrzańskiej Łomnicy zjazd literatów i publicystów przyjmuje deklarację poparcia dla narodowego socjalizmu. Jednym z głównych celów ekipy rządzącej staje się ograniczenie wpływu Żydów, tak pod względem gospodarczym, jak i społecznym, a potem - wręcz fizycznym: w czasie wojny liczba Żydów zamieszkujących Słowację zmniejszyła się o przeszło 60 procent. We wrześniu 1941 r. opublikowany zostaje Kodeks Żydowski, w myśl którego zabronione są małżeństwa mieszane, Żydzi nie mogą działać politycznie ani wydawać gazet. Od 1941 r. powstają obozy pracy dla Żydów, część słowackich Żydów trafia do obozów koncentracyjnych na terenie Polski. Wojska słowackie u boku Wermachtu biorą udział w wojnie z ZSRR. Jednakże szerokie kręgi społeczeństwo wobec ideologii nazistowskiej zachowują obojętność, lub też są zdecydowanie wrogie. W 1942 r. na terenie Słowacji powstają pierwsze antyfaszystowskie oddziały partyzanckie. Rok później powstaje konspiracyjna lewicowa Słowacka Rada Narodowa oraz antytisowska organizacja w wojsku, kierowana przez szefa sztabu armii słowackiej płk Jána Goliana. Na stronę przeciwników Tiso przechyla się nawet minister wojny Ferdynand Catlos. Golian - zapewne za wiedzą, może i zgodą Catlosa, stanie się głównym inicjatorem, a potem dowódcą Słowackiego Powstania Narodowego, które wybucha 25 sierpnia 1944 r. Bezpośrednią przyczyna przyspieszonego wybuchu walk (pierwotnie miały być skoordynowane z ofensywą radziecką) było przeniknięcie wiadomości o przygotowywaniu akcji do władz Słowacji i niemieckiego wywiadu. Tiso prosi Niemców o pomoc i Wermacht wkracza na tereny Słowacji od strony Moraw. Partyzanci i miejscowy garnizon opanowują dwie symboliczne dla słowackiego ruchu narodowego miejscowości - Martin i Liptowski Mikulasz. 30 sierpnia 1944 r. powstańcy zajmują Bańską Bystrzycę, która staje się stolicą powstania. Przedwczesny wybuch powstania uniemożliwia jego koordynację z działaniami wojsk radzieckich. Dopiero 21 września 1944 r. Armia Czerwona wyzwala pierwszą słowacką wieś - Kalinov. Powstanie rozwija się i wkrótce w jego działaniach bierze już udział ok. 80 tys. osób. Ponieważ wojsko słowackie nie przystąpiło do walki z partyzantami - ks. Tiso zdymisjonował i kazał aresztować Catlosa, a następnie zdemobilizował całą krajową armię i zezwolił na atak wojsk niemieckich przeciw współobywatelom. Niemcy przystępują do kontrofensywy i zajmują Żylinę. Z początkiem września w Bańskiej Bystrzycy ujawnia się Słowacka Rada Narodowa i ogłasza przejęcie władzy ustawodawczej i wykonawczej w całej Słowacji. Ale ofensywa niemiecka postępuje i 27 października 1944 r. Niemcy zajmują Bańską Bystrzycę i kilka dni później w okolicznych górach biorą do niewoli dowódców Powstania i Bilans powstania okazał się tragiczny - Niemcy zniszczyli kilkadziesiąt miast, zabili wiele tysięcy ludzi, partyzantów i cywilów, kilkadziesiąt tysięcy osób trafiło do obozów koncentracyjnych. Klęska powstania i decyzja Tiso o utworzeniu frontu walki z własnym społeczeństwem nie powstrzymała oczywiście ofensywy radzieckiej, dla której zapleczem miało być opanowanie Słowacji przez lewicowych partyzantów. Z początkiem kwietnia 1945 r. Armia Czerwona wyzwala Bratysławę. W Koszycach powstaje nowy rząd czechosłowacki, z przybyłym z Moskwy Zdenkiem Fierlingerem na czele. Deklaracja tego rządu wzywa cały naród do walki z hitlerowcami. Socjalistyczna Czechosłowacja 9 maja 1945 r. radziecka Armia Czerwona zajmuje Pragę. Na gruncie programu koszyckiego powstaje nowe Państwo Czechosłowackie. Rok później odbywają się wybory do Zgromadzenia Narodowego. W Czechach najwięcej mandatów zdobywają komuniści, na Słowacji - demokraci. Prezydentem republiki zostaje Edward Beneš, premierem komunista Klement Gottwald. W początkach 1947 r. odbywa się proces ks. który zostaje skazany na karę śmierci. 25 lutego 1948 r. po dymisji 12 ministrów niekomunistycznych, władzę w Czechosłowacji przejmują komuniści. Ten zamach stanu jest naturalnie usankcjonowany i 9 maja 1948 r. Zgromadzenie Ustawodawcze uchwala komunistyczną konstytucję. Koniec demokracji w kraju to równocześnie początek represji wobec przeciwników: w latach 1948-54 w spreparowanych politycznych procesach dyspozycyjne sądy skazują przeszło osób, w tym wielu dawnych wojskowych i duchownych, trzech słowackich biskupów - Jana Vojtaššáka, Petera Pavla Gojdiča i Michala Buzalkę. Po śmierci Stalina na Słowację nie dociera „odwilż”. Przykład węgierski działa odstraszająco. Kraj pogrąża się w marazmie ludowej demokracji. Symbolem władzy staje się pierwszy sekretarz partii potem prezydent republiki Antonín Novotný - dinozaur komunistyczny, członek partii od 1921 r. Będzie rządził krajem do 1968 r. On to właśnie w 1960 roku ogłasza, że w Czechosłowacji już zapanował socjalizm, w związku z czym nazwa kraju zostaje przemianowana na Czechosłowacką Republikę Socjalistyczną. Telewizja dociera na Słowację w 1956 roku - kiedy to w Bratysławie nadana zostaje pierwsza audycja w kraju. Na pierwszy program w kolorze trzeba będzie czekać do 1970 roku, do kolorowej transmisji z narciarskich mistrzostw świata, rozgrywanych w Szczyrbskim Jeziorze. Wiosną 1968 r. Słowak Alexander Dubček staje na czele KC KPCz, a generał Ludvik Swoboda zostaje prezydentem. Oficjalne władze dokonują zmian w polityce kraju, dążąc do stworzenia „socjalizmu z ludzką twarzą”. Reformatorskie dążenia władz Czechosłowacji 21 sierpnia 1968 r. zahamowuje interwencja pięciu państw Układu Warszawskiego (ZSRR, Polski, NRD, Węgier i Bułgarii). By zahamować pojawiające się od czasu do czasu tendencje separatystyczne Słowaków (a także Czechów, którzy uważają, że Słowacja, jako kraj słabiej gospodarczo rozwinięty w nadmiernym stopniu wykorzystuje czeski potencjał ekonomiczny) - władze doprowadzają do proklamowania federacji czesko-słowackiej. Dekret zostaje podpisany na zamku w Bratysławie 30 października 1968 r. Nazwa kraju znów pisze się przez kreseczkę: Czecho-Słowacja. Na czele władz promoskiewskich staje Słowak Gustav Husak - w 1969 r. jako pierwszy sekretarz partii komunistycznej, w 1975 jako prezydent. Następuje „normalizacja”, w trakcie której większość z reformatorów albo emigruje za granicę, albo udaje się na „emigrację wewnętrzną”. Tropiący ślady „praskiej wiosny” Husakowscy dogmatycy dokonują czystki w partii, usuwając z niej osób. W niecałe dwa lata po ogłoszeniu federacji władze znów wzmacniają rządy centralne. Dziennikarze już w 1969 roku dokonują samokrytyki antysocjalistycznych tendencji w prasie lat 1969 i zgłaszają się na służbę normalizacji. Czystki, represje i coraz większe uzależnienie polityczne i ekonomiczne Czechosłowacji od ZSRR powodują nie tylko stagnację społeczną, ale przede wszystkim postępujący upadek gospodarki. Początkowo sytuację tę głośno krytykują jedynie środowiska emigracyjne, w tym założony w 1970 r. przez Štefana B. Romana Światowy Kongres Słowaków. W Nowy Rok 1977 r. powstaje Obywatelska Inicjatywa „Karta 77”, która wzywa władze do przestrzegania praw człowieka, zagwarantowanych w ratyfikowanym przez Czechosłowację Dokumencie Końcowym Helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i współpracy w Europie. Jej pierwszymi rzecznikami zostają filozof Jan Patočka, historyk i politolog Jiří Hájek i pisarz Václav Havel. Aksamitna rewolucja Na fali „pierestrojkowych” przemian w krajach środkowej Europy - w Czechosłowacji rozpoczyna się „aksamitna rewolucja” i w listopadzie 1989 roku doprowadza do obalenia rządów komunistycznych w Czechach i na Słowacji. Zaczyna się ona od pokojowej demonstracji młodzieży - 16 listopada w Bratysławie, a 17 listopada - w Pradze. Policja brutalnie rozbija demonstrację. Zamieszki ogarniają cały kraj. 19 listopada w Pradze powstaje Forum Obywatelskie (Občanské Forum), na czele z Wacławem Hawlem. Jego odpowiednikiem na Słowacji staje się ruch Społeczeństwo Przeciw Przemocy (Verejnosť proti násiliu, VPN), którego założycielami są aktor Milan Kňažko, publicysta Ján Budaj i inżynier Roman Hofbauer. Demonstracje przybierają na sile, praktycznie rozpada się partia komunistyczna, a po dwugodzinnym zaledwie strajku generalnym - władze przystępują do rokowań z opozycją. 30 listopada 1989 parlament zmiania konstytucję, usuwając z niej artykuły o kierowniczej roli partii komunistycznej i o nadrzędności marksizmu-leninzmu w oświacie i wychowaniu. Kilka dni później powstaje pierwszy od 1948 r. rząd w którym poza komunistami znajdują sie również przedstawiciele dysydentów - wśród nich Słowak wicepremier Ján Čarnogurský i minister spraw zagranicznych Jiří Dienstbier. Prezydent Gustaw Husak - w powszechnej opinii będący symbolem promoskiewskiego serwilizmu, człowiek, który w największym stopniu przyczynił się do zaprzepaszczenia efektów „Praskiej Wiosny” z 1968 r. - podaje się do dymisji. 28 grudnia 1989 r. na oficjalną scenę polityczną powraca Alexander Dubček, który zostaje przewodniczącym Federalnego Zgromadzenia Narodowego. Dzień później Zgromadzenie wybiera Waclawa Havla na prezydenta Czechosłowacji. Na przełomie 1989 i 1990 r. nowe władze Czechosłowacji podejmują w Moskwie rokowania w sprawie wzajemnych stosunków. Michaił Gorbaczow w wyniku rozmów z Wacławem Havlem podejmuje decyzję o wyprowadzeniu z Czechosłowacji wojsk radzieckich, co zostaje zrealizowane do połowy 1991 r. Pierwsze wolne wybory odbywają się w dniach 8-9 czerwca 1990 r. Uczestniczy w nich ponad 95 procent uprawnionych do głosowania. W Czechach wygrywa Forum Obywatelskie, na Słowacji - „Społeczeństwo przeciw przemocy”. Premierem federalnym zostaje Marián Čalfa. Nowy parlament zmienia konstytucję, a wraz z nią - nazwę i formę państwa: powstaje Czeska i Słowacka Republika Federacyjna. W 1990 r. w Bratysławie spotykają się prezydenci Czecho-Słowacji, Polski i Węgier i postanawiają stworzyć ugrupowanie, które miałoby na celu koordynację działań w strukturach europejskich i szeroko rozumianą współpracę kulturalną i polityczną. Rok później w węgierskim Wyszehradzie ogłoszono powstanie Trójkąta Wyszehradzkiego. W kwietniu 1991 r. lewicowo-narodowa frakcja VPN przekształca się w Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (Hnutie za Demokraticku Slovensku, HZDS) z Vladimirem Mečiarem na czele, którego głównym postulatem programowym jest doprowadzenie do niepodległości Słowacji. Pod tym hasłem (a także obiecując ludziom zachowanie socjalnego bezpieczeństwa, wypracowanego w czasach komuny) Mečiar zyskuje wielkie poparcie. 26 czerwca 1992 odbywają się na Słowacji pierwsze wolne i demokratyczne wybory. Premierem rządu krajowego zostaje przywódca HZDS, Aksamitny rozwód W lipcu 1992 r. premierzy Czech Vaclav Klaus i Słowacji Vladimir Mečiar decydują o podziale CSRF na dwa suwerenne państwa, a parlament federalny decyzję tę zatwierdza. Premierzy odrzucają postulat przeprowadzenia w tej sprawie referendum. Zapewne słusznie, bo społeczeństwo słowackie popiera ten projekt z umiarkowanym entuzjazmem. W wielu środowiskach, zwłaszcza inteligenckich, narasta obawa, czy Słowacja udźwignie ekonomiczne skutki odłączenia od czeskiego przemysłu, czy - jako kraj od wieków zaniedbany i bezlitośnie eksploatowany może - jak to mawiano w Polsce - „wybić się na niepodległość”. Obawy budzi także populistyczny, postkomunistyczny i wyraźnie antyzachodni program Mečiara, którego podejrzewa się przede wszystkim o brak zdolności do organizacyjnego kierowania państwem, o to, że umie tylko dzielić i walczyć przeciw, a nie tworzyć. Jak się okazuje - niesłusznie. 17 lipca 1992 r. Słowacja proklamuje niepodległość. Rozwód z Czechami ma oficjalnie nastąpić z początkiem nowego roku. 3 września 1992 zostaje uchwalona konstytucja Republiki Słowackiej. Republika Słowacka 1 stycznia 1993 r. Republika Słowacka rozpoczyna samodzielny byt państwowy. 8 lutego 1993 wprowadzona zostaje własna waluta: korony CSK zastępują korony Sk. Proces wymiany przebiega z podziwu godną sprawnością. Na rynku wymiany walutowej utrwala się tendencja dominowania wartości korony czeskiej nad słowacką. 15 lutego 1993 r. pierwszym prezydentem Republiki Słowackiej zostaje Michal Kovač, pierwszym premierem - Vladimir Mečiar. W parlamencie reprezentowane są Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS), Partia Lewicy Demokratycznej (SDL), Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Słowacka Partia Narodowa (SNS), Węgierski Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (MKDH), działa jeszcze Socjaldemokratyczna Partia Słowacji (SDSS). Tarcia polityczne między proeuropejskim obozem prezydenckim i populistami Mečiara nie przenoszą się na sfery polityki zagranicznej, ani w widoczny sposób nie zahamowują demokratycznych i ekonomicznych przemian w państwie. Na Słowacji inwestuje coraz więcej zachodnich firm, przeprowadzona zostaje powszechna (tzw. kuponowa) prywatyzacja większości firm handlowych, przemysłowych i rolniczych. Ceny stabilizują się na umiarkowanie niskim poziomie. Jednym z głównych działów gospodarki narodowej pozostaje turystyka. Następne wybory prezydenckie, 15 czerwca 1999 dość pewnie wygrywa burmistrz Koszyc, Rudolf Schuster. Jego kadencja trwa do 15 czerwca 2004. Głównym osiągnięciem tego okresu jest wprowadzenie Słowacji do NATO i akcesja do Unii Europejskiej. Obie sprawy wcześniej były hamowane przez rządy Mečiara i obawy przed stanowiskiem Rosji w tej sprawie. 29 marca 2004 r. Słowacja zostaje przyjęta do Paktu Północnoatlantyckiego, a 1 maja 2004 r. do Unii Europejskiej. Od 1993 r. Grupa Wyszehradzka liczy cztery kraje (Czechy, Polska, Słowacja, Węgry), ale od kilku lat ugrupowanie to ma charakter wyłącznie dekoracyjny i nie odgrywa większej roli inicjatywnej, politycznej ani gospodarczej, a prezydenci spotykają się głównie towarzysko. Większe znaczenie ma Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, z którego finansowane są przedsięwzięcia z zakresu współpracy kulturalnej, wymiany naukowej, badań naukowych i edukacji, wymiany młodzieży, współpracy przygranicznej i turystyki. 15 czerwca 2004 nowym prezydentem republiki zostaje Ivan Gašparovič konkurujący w kampanii wyborczej ze swym dawnym kolegą, a nawet szefem partyjnym - Vladimirem Mečiarem. Od 2002 r. trwa obecna kadencja Parlamentu. Rada Narodowa Republiki Słowacji liczy 150 posłów i reprezentowane są w nim następujące partie i ruchy społeczne: Smer-SD, Kierunek, partia socjaldemokratyczna (od 1 stycznia 2005 połączona z dawną partią Demokratycznej Lewicy), przewodniczący Robert Fico, 27 posłów; Slovenská demokratická a kresťanská únia (SDKÚ), Słowacka Unia Demokratyczna i Chłopska, partia ludowa, przewodniczący Mikuláš Dzurinda, obecny premier rządu, 23 posłów; Hnutie za Demokraticku Slovensku (HZDS), Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji - partia ludowa, przewodniczący Vladimir Mečiar; i będący z HZDS w sojuszu Ľavicový blok , Blok Lewicowy (ĽB) - partia socjalistyczna, przewodniczący Józef Kalman, razem ĽB-HZDS 22 posłów; Magyar Koálíció Pártja - Strana Maďarskej koalície (MKP-SMK), Partia Koalicji Węgierskiej, przewodniczący Bugár Béla, 20 posłów. Kresťianskodemokratické hnutie (KDH), Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny, partia chadecka, przewodniczący Pavol Hrušowský, 15 posłów; Aliancia Nového Občana (ANO), Związek Nowego Obywatelstwa - partia liberalna, przewodniczący Pavol Rusko, 10 posłów; Komunistická strana Slovenska (KSS), Komunistyczna Partia Słowacji, partia komunistyczna, przewodniczący Jozef Ševc, 9 posłów; 24 posłów jest niezrzeszonych. 25 listopada 2005 r. Słowacja powiązała swoją walutę z euro poprzez przystąpienie do Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych. Zgodnie z nim kurs słowackiej korony wobec euro wahać się będzie w granicach 15 proc. powyżej lub poniżej średniego kursu wynoszącego 38,4550 koron za 1 euro. Do strefy euro Słowacja ma wejść 1 stycznia 2009 r.powstańczy przebywający na emigracji we Francji i we Włoszech, którzy schronili się tam po upadku powstania kościuszkowskiego w 1794 r. Szeregowych żołnierzy rekrutowano spośród jeńców wojennych z armii austriackiej, w której służyły wówczas tysiące chłopów z Galicji. W maju 1797 r.Rozwiąż krzyżówkę. Wyjaśnij, jaki jest związek między otrzymanym hasłem a wydarzeniami Wiosny Ludów. 3 1. Jeden z celów powstańców walczących w północnych Włoszech podczas Wiosny Ludów. 2. Tytuł, którego zrzekł się Karol X w wyniku rewolucji lipcowej. 3. Republika …............ – państwo utworzone w 1849 r. na terytorium Państwa Kościelnego. 4. Nazwisko francuskiego malarza, autora obrazu Wolność wiodąca lud na barykady. 5. Miejsce obrad ogólnoniemieckiego Zgromadzenia Narodowego w czasie Wiosny Ludów. 6. Organizatorzy antycarskiego powstania w Rosji w 1825 r. 7. Organ, któremu w wyniku rewolucji lutowej powierzono najwyższą władzę we Francji. 8. Półwysep, na którym w latach 1853–1856 toczyły się działania wojenne. DAJE OD RAZU NAJJJJJJJJJ!!! AolGx8N. 215 81 82 370 411 441 456 220 13